زرکشی و هنرهای وابسته به آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه هنر اسلامی دانشکده ادیان و تمدن‌ها، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران

چکیده

زرکشی یکی از پیشه‌های سنتی وابسته به صنایع‌دستی است که در آن صنعتگر، شمش نقره را پس از ذوب به شکل مفتول نقره ضخیم درآورده، آن را با ورق نازک طلا می‌پوشاند، و با حدیده‌کشی در چند مرحله، مفتول را به صدها متر الیاف (نخ) نازک طلا و نقره تبدیل می‌کند. این پیشه به جهت تأمین ماده اولیه بسیاری از رشته‌های صنایع‌دستی از اهمیت والایی برخوردار است. با وجود قدمت چندهزارساله و به‌رغم تأثیرگذاری عمیق این پیشه در شکل‌گیری و تکمیل بسیاری از رشته‌های صنایع دستی، به دلایلی چون عدم آشنایی مردم با این پیشه، واردات صنایع‌دستی ارزان قیمت خارجی و االیاف پلاستیکی طلایی و نقره‌ای و نیز سختی و مشقت کار تولید، رونق خود را از دست داده است. پژوهش حاضر به روش توصیفی و تحلیلی و با تکیه بر داده‌های منابع کتابخانه‌ای و مشاهدات میدانی انجام شده است. تحقیقات نشان می‌دهد از آنجا که در تولید بیست و هفت رشته از رشته‌های صنایع‌دستی از الیاف طلایی و نقره‌ای با ضخامت و شکل‌های متفاوت استفاده می‌شود، این رشته‌ها حیات خود را مدیون این پیشه می‌باشند. این الیاف به لحاظ فرم و شکل ظاهری به چهار صورت در این رشته‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند که عبارتند از: 1-شکل ساده و حالت گرد که همان فرم اولیه مفتول پس از اتمام زرکشی می‌باشد. 2-شکل تخت و پهن که با عبور مفتول گِرد از دستگاه نَقده‌کوبی یا نَوَرد بدست می‌آید و نخ نَقده نامیده می‌شود. 3-شکل تخت و پهن که به دور نخ ابریشم پیچانده می‌شود و نخ گلابتون حاصل می‌شود. 4-شکل فنری و توخالی با حالت ارتجاعی که با پیچش نخ نقده به دور یک میله آهنی در حال چرخش حاصل می‌شود.
اهداف پژوهش:

بررسی پیشینۀ هنرهای وابسته به زرکشی در ایران.
بررسی انواع هنرهای وابسته به زرکشی در ایران.

سؤالات پژوهش:

هنرهای وابسته به زرکشی در ایران دارای چه قدمتی هستند؟
کدام هنرها در ایران وابسته به زرکشی هستند؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Zarkashi and related arts

نویسنده [English]

  • Elahe Moblian
Department of Islamic Art, Faculty of Religions and Civilizations, Isfahan Art University, Isfahan, Iran
اتینگهاوزن، ریچارد. (1379)، اوج‌های درخشان هنر ایران، مترجم: پاکباز، رویین. عبداللهی، هرمز. تهران: آگاه.
ادیب، احمد. (1389). هنر گلابتون سازی، تهران: رجاء تهران.
بیکر، پاتریشیا، (1385)، منسوجات اسلامی، مترجم: شایسته فر، مهناز، تهران : مؤسسه مطالعات هنر اسلامی.
پوپ، آرتور، دیگران (1387). سیری در هنر ایران، مترجم: دریابندری، نجف و دیگران، تهران : علمی و فرهنگی.
تجویدی، شاکری راد. (1386)/ آشنایی با هنرهای سنتی ایران، اصفهان : انتشارات دانشگاه پیام نور.
دیماند، موریس اسون. (1383). راهنمای صنایع اسلامی، مترجم: عبدالله فریار، تهران: علمی و فرهنگی.
روحفر، زهره. (1380). نگاهی بر پارچه بافی دوران اسلامی، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور و سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم.
شراتو، اُمبرتو. گروبه، ارنست. (1384). هنر ایلخانی و تیموری، مترجم: آژند، یعقوب. چ دوم، تهران: مولی.
طالب‌پور، فریده. (1386). تاریخ پارچه و نساجی ایران، تهران: دانشگاه الزهراء.
عرفانی، فاطمه. (1392). نگاهی به صنایع‌دستی ایران. تهران، زیرچاپ.
فریه، ر. دبلیو. (1374). هنرهای ایران، مترجم: مرزبان، پرویز، تهران: فرزان روز.
مژگانی، حسین. (1380). گل‌های ابریشمی، تهران: سروش.
مدیریت تحقیق و توسعه. (1381). زری‌بافی، تهران: سازمان صنایع‌دستی ایران.
نیکو نژاد، محبوبه. صادقیان، حمید. (1387). طلای بدون زر (گذری بر زری‌بافی ایران)، شهرکرد: دانشگاه شهرکرد.
وولف، هانس، ای. (1372). صنایع‌دستی کهن ایران، مترجم: سیروس ابراهیم‌زاده. تهران: انتشارات آموزش انقلاب اسلامی.
یاوری، حسین. (1387). نساجی سنتی ایران، چ دوم، تهران: سوره مهر(وابسته به حوزه هنری).
ذکاء، یحیی. (1343). جامه‌های پارسیان در دوره هخامنشیان. مجله هنر و مردم، دور دوم، شماره‌های 19- 23- 26، ص22.
صفری، فاطمه. (1390). دریافت ترانشانه‌ای نظام کلامی در هنر نساجی با تأکید بر دوره صفوی، اصفهان: پایان‌نامه کارشناسی ارشد پژوهش هنر، دانشکده ادیان و تمدن‌ها.
مبلیان، الهه. (1389). سیری در نقش‌مایه‌های سنتی عصر سلجوقی ایران بر اساس گزیده‌ای از آثار فلزی و سفالی این دوره، اصفهان : پایان‌نامه کارشناسی ارشد هنر اسلامی، دانشکده هنر ادیان و تمدن‌ها.
نیک‌بین، سارا. (1389). بررسی تطبیقی نقشمایه‌های گیاهی در منسوجات مکتب اصفهان عصر صفوی و دوران قاجار، اصفهان: پایان‌نامه کارشناسی ارشد پژوهش هنر، دانشکده ادیان و تمدن‌ها.
مصاحبه با آقای محمد حسین دهقانی، کارشناس مسئول آموزش معاونت صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی،صنایع دستی و گردشگری  استان اصفهان.
مصاحبه با حسن دانشور، زرکش استان اصفهان
مصاحبه با کریم امیدی، هنرمند طلاکوب استان اصفهان
مصاحبه با استاد شمسعلی، استاد زری باف و زرکش استان اصفهان
دریا روزنامه منطقه جنوب کشور، سایت گوگل، تاریخ رصد 27/03/92
سایت اداره کل میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری استانهای اصفهان، قزوین، یزد و هرمزگان
نصیری راد، بهشته، سایت فارسی www.seemorgh.com/culture، تاریخ رصد 26/03/92
سایت فارسی واژه یاب www.vajeyab.com