زرکشی و هنرهای وابسته به آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

کارشناسی ارشد، گروه هنر اسلامی، دانشکده ادیان و تمدن‌ها، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران.

چکیده

زرکشی یکی از پیشه‌های سنتی وابسته به صنایع‌دستی است که در آن صنعتگر، شمش نقره را پس از ذوب به شکل مفتول نقره ضخیم درآورده، آن را با ورق نازک طلا می‌پوشاند، و با حدیده‌کشی در چند مرحله، مفتول را به صدها متر الیاف (نخ) نازک طلا و نقره تبدیل می‌کند. این پیشه به جهت تأمین ماده اولیه بسیاری از رشته‌های صنایع‌دستی از اهمیت والایی برخوردار است. با وجود قدمت چندهزارساله و به‌رغم تأثیرگذاری عمیق این پیشه در شکل‌گیری و تکمیل بسیاری از رشته‌های صنایع دستی، به دلایلی چون عدم آشنایی مردم با این پیشه، واردات صنایع‌دستی ارزان قیمت خارجی و االیاف پلاستیکی طلایی و نقره‌ای و نیز سختی و مشقت کار تولید، رونق خود را از دست داده است. پژوهش حاضر به روش توصیفی و تحلیلی و با تکیه بر داده‌های منابع کتابخانه‌ای و مشاهدات میدانی انجام شده است. تحقیقات نشان می‌دهد از آنجا که در تولید بیست و هفت رشته از رشته‌های صنایع‌دستی از الیاف طلایی و نقره‌ای با ضخامت و شکل‌های متفاوت استفاده می‌شود، این رشته‌ها حیات خود را مدیون این پیشه می‌باشند. این الیاف به لحاظ فرم و شکل ظاهری به چهار صورت در این رشته‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند که عبارتند از: 1-شکل ساده و حالت گرد که همان فرم اولیه مفتول پس از اتمام زرکشی می‌باشد. 2-شکل تخت و پهن که با عبور مفتول گِرد از دستگاه نَقده‌کوبی یا نَوَرد بدست می‌آید و نخ نَقده نامیده می‌شود. 3-شکل تخت و پهن که به دور نخ ابریشم پیچانده می‌شود و نخ گلابتون حاصل می‌شود. 4-شکل فنری و توخالی با حالت ارتجاعی که با پیچش نخ نقده به دور یک میله آهنی در حال چرخش حاصل می‌شود.

اهداف پژوهش:
1. بررسی پیشینۀ هنرهای وابسته به زرکشی در ایران.
2. بررسی انواع هنرهای وابسته به زرکشی در ایران.

سؤالات پژوهش:
1. هنرهای وابسته به زرکشی در ایران دارای چه قدمتی هستند؟
2. کدام هنرها در ایران وابسته به زرکشی هستند؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Art of Zarkeshi and Related Skills

نویسنده [English]

  • Elahe Moblian
Master's degree, Department of Islamic Art, Faculty of Religions and Civilizations, Isfahan University of Arts, Isfahan, Iran.
چکیده [English]

Zarkeshi is one of the traditional professions related to handicrafts, in which the craftsman, after melting the silver ingot into a thick silver wire, covers it with a thin gold sheet, and by ironing in several stages, the wire is twisted into hundreds of meters of fibers (thread) and converts thin gold and silver. This profession is of great importance in order to provide raw materials for many handicraft fields. Despite being several thousand years old and the deep influence of this profession in the formation and completion of many handicraft fields; moreover, due to reasons such as people's lack of familiarity with this profession and the importation of cheap foreign handicrafts and golden and silver plastic fibers, as well as the difficulty and labor of production, this art has gradually lost its past value. The current research has been carried out in a descriptive and analytical way while relying on data from library sources and field observations. Research shows that since golden and silver fibers of different thickness and shapes are used in the production of twenty-seven handicraft threads, these threads owe their existence to this profession. In terms of shape and appearance, the fibers are used in four ways in these fields; including: 1- simple and round shapes, which are the same as the initial shape of the wire after winding. 2- flat and wide shapes that are obtained by passing the round wire through the knitting or rolling machine known as the Naghdeh thread. 3- flat and wide shapes that are wrapped around the silk thread and the Golabton thread is obtained. 4- springy and hollow shapes with elasticity obtained by twisting the Naghdeh thread around a rotating iron rod.

Research aims:
1. Researching the background of the arts related to Zarkeshi in Iran.
2. Investigating the types of arts related to Zarkeshi in Iran.

Research questions:
1. How old is the art of Zarkeshi?
2. Which arts in Iran are related to Zarkeshi?

کلیدواژه‌ها [English]

  • Zarkeshi
  • Related Profession
  • Metal Fibers
  • Glass-Toning
اتینگهاوزن، ریچارد. (1379). اوج‌های درخشان هنر ایران، مترجم: پاکباز، رویین. عبداللهی، هرمز. تهران: آگاه.
ادیب، احمد. (1389). هنر گلابتون سازی، تهران: رجاء تهران.
بیکر، پاتریشیا. (1385). منسوجات اسلامی، مترجم: شایسته فر، مهناز، تهران : مؤسسه مطالعات هنر اسلامی.
پوپ، آرتور (1387). سیری در هنر ایران، مترجم: دریابندری، نجف و دیگران، تهران : علمی و فرهنگی.
تجویدی، شاکری راد. (1386). آشنایی با هنرهای سنتی ایران، اصفهان : انتشارات دانشگاه پیام نور.
دیماند، موریس اسون. (1383). راهنمای صنایع اسلامی، مترجم: عبدالله فریار، تهران: علمی و فرهنگی.
روحفر، زهره. (1380). نگاهی بر پارچه بافی دوران اسلامی، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور و سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم.
شراتو، اُمبرتو و گروبه، ارنست. (1384). هنر ایلخانی و تیموری، مترجم: آژند، یعقوب. چ دوم، تهران: مولی.
طالب‌پور، فریده. (1386). تاریخ پارچه و نساجی ایران، تهران: دانشگاه الزهراء.
عرفانی، فاطمه. (1392). نگاهی به صنایع‌دستی ایران. تهران، زیرچاپ.
فریه، ر. دبلیو. (1374). هنرهای ایران، مترجم: مرزبان، پرویز، تهران: فرزان روز.
مژگانی، حسین. (1380). گل‌های ابریشمی، تهران: سروش.
مدیریت تحقیق و توسعه. (1381). زری‌بافی، تهران: سازمان صنایع‌دستی ایران.
نیکو نژاد، محبوبه و صادقیان، حمید. (1387). طلای بدون زر (گذری بر زری‌بافی ایران)، شهرکرد: دانشگاه شهرکرد.
وولف، هانس، ای. (1372). صنایع‌دستی کهن ایران، مترجم: سیروس ابراهیم‌زاده. تهران: انتشارات آموزش انقلاب اسلامی.
یاوری، حسین. (1387). نساجی سنتی ایران، چ دوم، تهران: سوره مهر(وابسته به حوزه هنری).
ذکاء، یحیی. (1343). جامه‌های پارسیان در دوره هخامنشیان. مجله هنر و مردم، دور دوم، شماره‌های 19- 23- 26، ص. 22.
صفری، فاطمه. (1390). دریافت ترانشانه‌ای نظام کلامی در هنر نساجی با تأکید بر دوره صفوی، اصفهان: پایان‌نامه کارشناسی ارشد پژوهش هنر، دانشکده ادیان و تمدن‌ها.
مبلیان، الهه. (1389). سیری در نقش‌مایه‌های سنتی عصر سلجوقی ایران بر اساس گزیده‌ای از آثار فلزی و سفالی این دوره، اصفهان : پایان‌نامه کارشناسی ارشد هنر اسلامی، دانشکده هنر ادیان و تمدن‌ها.
نیک‌بین، سارا. (1389). بررسی تطبیقی نقشمایه‌های گیاهی در منسوجات مکتب اصفهان عصر صفوی و دوران قاجار، اصفهان: پایان‌نامه کارشناسی ارشد پژوهش هنر، دانشکده ادیان و تمدن‌ها.
مصاحبه با آقای محمد حسین دهقانی، کارشناس مسئول آموزش معاونت صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی،صنایع دستی و گردشگری  استان اصفهان.
مصاحبه با حسن دانشور، زرکش استان اصفهان
مصاحبه با کریم امیدی، هنرمند طلاکوب استان اصفهان
مصاحبه با استاد شمسعلی، استاد زری باف و زرکش استان اصفهان
دریا روزنامه منطقه جنوب کشور، سایت گوگل، تاریخ رصد 27/03/92
سایت اداره کل میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری استانهای اصفهان، قزوین، یزد و هرمزگان
نصیری راد، بهشته، سایت فارسی www.seemorgh.com/culture، تاریخ رصد 26/03/92
سایت فارسی واژه یاب www.vajeyab.com