بررسی تطبیقی نقش‌مایه شیر در آثار فلزی ساسانی و سلجوقی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد هنر اسلامی(گرایش فلز)، دانشگاه هنر اسلامی، تبریز، ایران.

2 استادیار و عضو هیئت علمی دانشکده فرش، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران.

چکیده

فلزکاری در دوران ساسانی رشد قابل‌توجهی داشت و این تاریخ را به دوره­ای باشکوه در هنر فلزکاری ایران قبل از اسلام مبدل ساخت. بعد از ورود اسلام نیز فلزکاری با وقفه‌ای کوتاه به حیات خود ادامه داد و در دوره سلجوقی به اوج خود رسید. آثار فلزی این دو دوره باشکوه فلزکاری ایران، غنی از نقوش تزیینی مختلف بوده است. در این میان، نقش‌مایه‌های جانوری به‌وفور در آثار فلزی مشاهده می­شوند و درواقع می‌توان گفت ویژگی بارز آثار فلزی ساسانی و سلجوقی، به‌کارگیری نقش‌مایه‌های جانوری است که یکی از مهم‌ترین آن‌ها نقش‌مایه «شیر» است. پژوهش حاضر باهدف بررسی تطبیقی نقش­مایه شیر در شانزده نمونه آثار فلزی ساسانی و سلجوقی صورت گرفته است که نتیجه حاصل از آن نشان می­دهد نقش‌مایه این حیوان در هر دو دوره به‌صورت واقع‌گرایانه و تخیلی ترسیم‌شده است و انواع شیوه­های ترسیم آن عبارت‌اند از :1 - ترکیب قرینه؛2 -صحنه گرفت­وگیر؛3-ترکیب شیروخورشید؛4-صحنه تعقیب­وگریز؛5 -به‌صورت دسته ظروف؛6- به‌صورت نمادین بین موجودات بالدار؛ 7-به‌صورت موجودات ترکیبی-تخیلی. این پژوهش با روش تاریخی-توصیفی با رویکرد تطبیقی و استناد بر منابع کتابخانه­ای صورت پذیرفته است.
اهداف پژوهش:

بیان ویژگی­ها و نحوه ترسیم نقش‌مایه شیر در آثار فلزی دوران ساسانی و سلجوقی.
مشخص کردن شباهت­ها و تفاوت­های بصری نقش‌مایه شیر به‌کار رفته در آثار فلزی ساسانی و سلجوقی.

 سؤالات پژوهش:

آیا نقش‌مایه شیر به‌کار رفته در آثار فلزی سلجوقی از کاربرد این نقش‌مایه در آثار فلزی ساسانی تأثیر پذیرفته است؟
ویژگی­های بصری و مضامین مشترک در کاربرد نقش‌مایه شیر در دوره ساسانی و سلجوقی به چه صورت بوده است؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A comparative study of the role of the lion in Sasanian and Seljuk metal works

نویسندگان [English]

  • Faezeh Alsadat Seyed Alangi 1
  • Ali Vand Shoaei 2
1 Master's student of Islamic art (metal orientation), University of Islamic Art, Tabriz, Iran.
2 Assistant professor and faculty member of Farsh Faculty, Tabriz University of Islamic Arts, Tabriz, Iran.
بلر، شیلا اس. (1382). هنر و معماری اسلامی و آسیای مرکزی. جلداول. ترجمه: محموهاشمی گلپایگانی، تهران: سازمان چاپ و نشر.
پوپ، آرتور، اکرمن، فیلیس. (1387). سیری در هنر ایران : جلد دوم، فلزکاری ساسانی و آغاز دوره اسلامی. ترجمه : نجف دریابندری. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی .
پوپ، آرتور. (1384). شاهکارهای هنر ایران. ترجمه: پرویزناتل خانلری، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
پیرنیا،حسن. (1395). تاریخ ایران باستان. تهران: انتشارات نگاه.
حیدریان، شهرام. (1393). شکوه فلز، منتخب آثار هنری فلزکاری موزۀ رضا عباسی. تهران: انتشارات سبحان نور.
دادور، ابوالقاسم و منصوری، الهام. (1385). درآمدی بر اسطوره­ها و نمادهای ایران و هند در عهد باستان. تهران: نشر کلهر.
زندنیا، اردشیر. (1363). تاریخ و میراث ایران. تهران: انتشارات جانزاده.
گیرشمن، رمان. (1370). هنر ایران در دوران پارتی و ساسانی. ترجمه: بهرام فره وشی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
محمدحسن، زکی. (1377). تاریخ صنایع ایران بعدازاسلام. ترجمه: محمدعلی خلیلی. تهران: انتشارات اقبال.
وارد، ریچل. (1384). فلزکاری اسلامی. ترجمه: مهناز شایسته­فر. تهران: مؤسسه مطالعات هنر اسلامی.
اتینگهاوزن، ریچارد؛ آژند، یعقوب. (1376­). هنر ایران در دوره سلجوقی.کیهان فرهنگی، شماره139، ص50-56.
آیت‌الله‌زاده شیرازی، باقر. (1362). بررسی هنرفلزکاری در دوران سلجوقی. هنر و معماری: هنر، شماره 3، ص164-179.
حسینی، سیدهاشم. (­1391). نقوش موجودات ترکیبی در هنر سفالگری دوران اسلامی ایران. نشریه هنرهای زیبا-هنرهای تجسمی، دوره 17،شمار4، ص45-54.
طاهری، علیرضا؛ حسامی، وحیده. (1390). نقش شیر در فرش ابریشمی حیواندار موزۀ متروپولیتن. جلوه هنر دورۀ جدید، شمارۀ6، ص29-38.
Azarpay, G. (2000). “Sasanian Art beyond the Persian World,” Mesopotamia and Iran in the Parthian and Sasanian Periods: Rejection and Revival C. 238 B.C. - A.D. 642, London, British Museum.
Haskins, John. F. (1952). “Northern Origin of Sasanian Metalwork”, Artibus Asiae, Vol. XV, 3, Switzerland, pp. 241-267.
Hinnells, J.R. (1975). “Reflactions on the lion-headed figure in Mithraism”, Act Iranica, Leiden, Vol4, pp.333-69.
Marshak, B. I. (1998). “The Decoration of Some Late Sasanian Silver Vessels and Its Subject-Matter”, Art and Archaeology of Ancient Persia, London.