هماهنگی رنگ و نقش در تزئینات مسجد جامع یزد؛ زیلو و سفال میبد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه معماری، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران

چکیده

استان یزد که سابقه‌ای طولانی در فرهنگ سرزمین ایران دارد، آثاری هنری ارزشمندی از گروه ساختار و تزیینات معماری تا صنایع‌دستی و هنرهای بومی خود به همراه داشته که هر کدام دارای بار فرهنگی، هنری و حتی اقتصادی ویژه‌ای نیز بوده‌اند. هماهنگی میان اجزاء تشکیل‌دهنده بنا به‌ویژه در تزئینات معماری و تأثیرات مختلف نقوش کهن و باستانی که در عرصه‌های مختلف هنری بر روی یکدیگر گذاشته‌اند، امروزه آثاری ارزشمند و ماندگار را در عرصه فرهنگ و هنر این منطقه بر جای گذاشته است. نقش‌ها و رنگ‌های زیبا و دل‌انگیزی که می‌توان آن‌ها را از سطح کاشی‌های لاجوردین و سفید مسجد جامع یزد تا سطح زیلو‌های خنک و در نهایت سفالینه‌های منقوش آبی و سفید میبد مشاهده کرد. بررسی‌های انجام‌شده بر روی رنگ و نقش این تزیینات، نشان از هماهنگی میان آن‌ها و هنرمندان این عرصه‌ها، با پیشینه‌ی کهن از هرکدام است، به‌طوری‌که تفاوت تکنیک‌های ساختاری کاشی‌کاری، زیلوبافی و نقاشی روی سفالینه‌ها، باعث گردیده تا نقش‌ها در هر بخش با ویژگی ساختاری آن رشته هنری نیز هماهنگ شده و نقشی منحصر را آفریده است. این مقاله سعی دارد تا با بررسی نمونه‌های مشابه از هر سه رشته هنری (کاشیکاری، زیلوبافی و نقاشی سفال)، به بررسی چگونگی این هماهنگی و تأثیر نقش‌ها بر یکدیگر به پردازد.
اهداف پژوهش:

بررسی و شناسایی نقش‌ها و رنگ‌های مورد استفاده در تزیینات کاشی‌کاری مسجد جامع، زیلو و سفال میبد.
چگونگی هماهنگی و تأثیرپذیری رنگ و نقش در تزئینات مسجد جامع یزد..

سؤالات پژوهش:

چه نقش و رنگ‌هایی بیشتر در تزئینات آثار هنری (کاشی‌کاری مسجد، زیلوو سفال) منطقه یزد، مورد استفاده قرار گرفته است؟
باتوجه به تفاوت در تکنیک‌های اجرایی میان کاشی‌کاری، زیلوبافی و نقاشی روی سفال، آیا نقش‌ها و رنگ‌های به کاررفته در این هنرها، با یکدیگر مشابه و همسو بوده‌اند؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Coordination of color and patterns in the decorations of Yazd Jame Mosque; Zilo and Meibod pottery

نویسنده [English]

  • Nasrin Dideroshan
Department of Architecture, Faculty of Art and Architecture, Islamic Azad University, Mashhad, Iran
چکیده [English]

استان یزد که سابقه‌ای طولانی در فرهنگ سرزمین ایران دارد، آثاری هنری ارزشمندی از گروه ساختار و تزیینات معماری تا صنایع‌دستی و هنرهای بومی خود به همراه داشته که هر کدام دارای بار فرهنگی، هنری و حتی اقتصادی ویژه‌ای نیز بوده‌اند. هماهنگی میان اجزاء تشکیل‌دهنده بنا به‌ویژه در تزئینات معماری و تأثیرات مختلف نقوش کهن و باستانی که در عرصه‌های مختلف هنری بر روی یکدیگر گذاشته‌اند، امروزه آثاری ارزشمند و ماندگار را در عرصه فرهنگ و هنر این منطقه بر جای گذاشته است. نقش‌ها و رنگ‌های زیبا و دل‌انگیزی که می‌توان آن‌ها را از سطح کاشی‌های لاجوردین و سفید مسجد جامع یزد تا سطح زیلو‌های خنک و در نهایت سفالینه‌های منقوش آبی و سفید میبد مشاهده کرد. بررسی‌های انجام‌شده بر روی رنگ و نقش این تزیینات، نشان از هماهنگی میان آن‌ها و هنرمندان این عرصه‌ها، با پیشینه‌ی کهن از هرکدام است، به‌طوری‌که تفاوت تکنیک‌های ساختاری کاشی‌کاری، زیلوبافی و نقاشی روی سفالینه‌ها، باعث گردیده تا نقش‌ها در هر بخش با ویژگی ساختاری آن رشته هنری نیز هماهنگ شده و نقشی منحصر را آفریده است. این مقاله سعی دارد تا با بررسی نمونه‌های مشابه از هر سه رشته هنری (کاشیکاری، زیلوبافی و نقاشی سفال)، به بررسی چگونگی این هماهنگی و تأثیر نقش‌ها بر یکدیگر به پردازد.
اهداف پژوهش:

بررسی و شناسایی نقش‌ها و رنگ‌های مورد استفاده در تزیینات کاشی‌کاری مسجد جامع، زیلو و سفال میبد.
چگونگی هماهنگی و تأثیرپذیری رنگ و نقش در تزئینات مسجد جامع یزد..

سؤالات پژوهش:

چه نقش و رنگ‌هایی بیشتر در تزئینات آثار هنری (کاشی‌کاری مسجد، زیلوو سفال) منطقه یزد، مورد استفاده قرار گرفته است؟
باتوجه به تفاوت در تکنیک‌های اجرایی میان کاشی‌کاری، زیلوبافی و نقاشی روی سفال، آیا نقش‌ها و رنگ‌های به کاررفته در این هنرها، با یکدیگر مشابه و همسو بوده‌اند؟

اردلان، نادر و بختیار، لاله. (1380). حس وحدت: سنت عرفانی در معماری ایرانی، ترجمه: حمیدشاهرخ اصفهانی، تهران: نشرخاک.
اسفنجاری‌کناری، عیسی. (1385). ‌میبد شهری که هست، تهران: سازمان میراث فرهنگی و گردشگری.
افشار، ایرج. (1347). یادگارهای یزد: معرفی ابنیه و آثار باستانی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
حاجی­قاسمی، کامبیز. (1383). گنج­نامه: مساجد جامع (بخش دوم) تهران: دانشگاه شهیدبهشتی و انتشارات روزنه.
دهخدا، علی‌اکبر. (1338). لغت‌نامه، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
ژوله، تورج. (1381). پژوهشی در فرش ایران، تهران: یساولی.
سبحانی، جعفر. (1370). فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، تهران: انتشارات طهوری.
ضیاء‌پور، جلیل. (1353). نقوش زینتی در ایران زمین از ابتدا تا دوران ماد، تهران: وزارت فرهنگ و هنر.
سفلایی، فرزانه. (1382). پایداری عناصر اقلیمی در معماری سنتی ایران، مجموعه مقالات سومین همایش بهینه‌سازی مصرف سوخت در ساختمان، تهران: سازمان بهینه‌سازی مصرف سوخت کشور.
عباس، سیدجان و شاکرسلمان، عامر. (1383). هم‌آراستگی در نگاره‌های اسلامی، ترجمه: آمنه آقاربیع، مشهد: به‌نشر.
علیمحمدی اردکانی، جواد. (1386). ‌پژوهشی در زیلوی یزد،‌ تهران: فرهنگستان هنر.
فنایی، زهرا. (1387). سیری در صنایع دستی ایران، نجف­آباد: دانشگاه آزاداسلامی واحد نجف­آباد.  
قائینی، فرزانه. (1383). موزه آبگینه و سفالینه‌های ایران، تهران، سازمان میراث فرهنگی: انتشارات و تولیدات فرهنگی.
مصدقیان، وحیده. (1384). نقش و رنگ در مسجد گوهرشاد در تهران، تهران: کتاب آبان.
وایه، گاستون. (1363). هنر اسلامی در سده‌های نخستین، ترجمه: رحمان ساروجی، گیلان: انتشارات گیلان.
ویلسون، اِوا. (1380). طرح‌های اسلامی، ترجمه: محمدرضا ریاضی، تهران: سمت.
اسفندیاری، آپه‌نا ، چلیپا. (1388). رمز انسان کامل، فصلنامه فرهنگ و هنر جهاد دانشگاهی، تهران، شماره 1، 20-5.
افشارمهاجر، کامران. (1379). نمادگرایی در هنرهای سنتی، نشریه هنرنامه، تهران، ش 6، 63-50.
حسینی، هاشم. (1390). کاربرد تزیینی و مفهومی نقش شمسه در مجموعه شیخ صفی­الدین اردبیلی، دوفصلنامه مطالعات هنراسلامی، تهران، ش14، 24-7.
خزایی، محمد. (1381). نمادگرایی در هنراسلامی، تأویل نمادین نقش در هنر ایران، مجموعه مقالات اولین همایش هنراسلامی، مؤسسه مطالعات هنر اسلامی، تهران، 142-125.
راسخ‌تلخداش، رقیه. (1387). تجلی تخیل مقدس در نقش­مایه­های سفال و سرامیک دوران اسلامی، فصلنامه نقش­مایه،  ش2، 71-70.
روح­فر، زهره. (1388). تجزیه لعاب سفید و آبی براساس آزمایش پیکسی، مجله باستان­شناسی و تاریخ، ش32، نشردانشگاهی، تهران،50-48.
شایسته­فر، مهناز و شکرپور، شهریار. (1388). مقایسه طرح و نقش زیلوبافی میبد و مسجد جامع یزد، دوفصلنامه مطالعات هنراسلامی، ش11، مؤسسه مطالعات هنراسلامی، تهران، 42-25.
محبی، حمیدرضا. (1384). محمدتقی آشوری، نماد و نشانه در نقش‌پردازی زیلوهای تاریخی طرح محرابی (صف)، فصلنامه گلجام، شماره 1، تهران، 60-42.
محمدی، رامونا. (1387). نقش خورشید در هنرهای اسلامی، دوفصلنامه نقش­مایه، ش2، تهران،41 -51.
پایان‌نامه‌ها
توکلی، حمید. (1378). رنگ در تصویر سینما، پایان­نامه کارشناسی­ارشد پژوهش هنر، دانشگاه تربیت مدرس، تهران.
چیتی، منصور. (1379). بررسی نقش‌مایه­های گرافیکی کتیبه­های مسجدجامع یزد از دوره سلجوقیان تا تیموریان، پایان­نامه کارشناسی ارشد رشته گرافیک، دانشگاه تربیت مدرس، تهران.
حیدری، عصمت. (1382). نقش رنگ در تزیینات معماری اسلامی، پایان­نامه کارشناسی ارشد، باستان­شناسی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران.
همپارتیان، تیرداد. (1382). نقوش انسانی، حیوانی و گیاهی سفالینه‌های نیشابور (قرون چهارم و پنجم هجری قمری)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده هنر دانشگاه تربیت مدرس.
Feherevari, G. (1973). Pottery of the Safavid and Qajar periodsin, (Islamic pottery, a comperehensive study Based on the Barlow Collection, faber & faber, London.
http://www.yazdchto.ir/SC.php?type=component_sections&id=61&t2=DT&sid=49 .
http://www.tebyan.net/index.aspx?pid=934&articleID=637348.
www.sadmu.com/menu1/Description.a&px?id=1025