هماهنگی رنگ و نقش در تزئینات مسجد جامع یزد؛ زیلو و سفال میبد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه معماری، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران.

چکیده

استان یزد که سابقه‌ای طولانی در فرهنگ سرزمین ایران دارد، آثاری هنری ارزشمندی از گروه ساختار و تزیینات معماری تا صنایع‌دستی و هنرهای بومی خود به همراه داشته که هر کدام دارای بار فرهنگی، هنری و حتی اقتصادی ویژه‌ای نیز بوده‌اند. هماهنگی میان اجزاء تشکیل‌دهنده بنا به‌ویژه در تزئینات معماری و تأثیرات مختلف نقوش کهن و باستانی که در عرصه‌های مختلف هنری بر روی یکدیگر گذاشته‌اند، امروزه آثاری ارزشمند و ماندگار را در عرصه فرهنگ و هنر این منطقه بر جای گذاشته است. نقش‌ها و رنگ‌های زیبا و دل‌انگیزی که می‌توان آن‌ها را از سطح کاشی‌های لاجوردین و سفید مسجد جامع یزد تا سطح زیلو‌های خنک و در نهایت سفالینه‌های منقوش آبی و سفید میبد مشاهده کرد. بررسی‌های انجام‌شده بر روی رنگ و نقش این تزیینات، نشان از هماهنگی میان آن‌ها و هنرمندان این عرصه‌ها، با پیشینه‌ی کهن از هرکدام است، به‌طوری‌که تفاوت تکنیک‌های ساختاری کاشی‌کاری، زیلوبافی و نقاشی روی سفالینه‌ها، باعث گردیده تا نقش‌ها در هر بخش با ویژگی ساختاری آن رشته هنری نیز هماهنگ شده و نقشی منحصر را آفریده است. این مقاله سعی دارد تا با بررسی نمونه‌های مشابه از هر سه رشته هنری (کاشیکاری، زیلوبافی و نقاشی سفال)، به بررسی چگونگی این هماهنگی و تأثیر نقش‌ها بر یکدیگر بپردازد.

اهداف پژوهش:
1. بررسی و شناسایی نقش‌ها و رنگ‌های مورد استفاده در تزیینات کاشی‌کاری مسجد جامع، زیلو و سفال میبد.
2. چگونگی هماهنگی و تأثیرپذیری رنگ و نقش در تزئینات مسجد جامع یزد..

سؤالات پژوهش:
1. چه نقش و رنگ‌هایی بیشتر در تزئینات آثار هنری (کاشی‌کاری مسجد، زیلوو سفال) منطقه یزد، مورد استفاده قرار گرفته است؟
2. با توجه به تفاوت در تکنیک‌های اجرایی میان کاشی‌کاری، زیلوبافی و نقاشی روی سفال، آیا نقش‌ها و رنگ‌های به کار رفته در این هنرها، با یکدیگر مشابه و همسو بوده‌اند؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Coordination of Color and Patterns in the Decorations of the Jameh Mosque of Yazd, Zilo and Pottery

نویسنده [English]

  • Nasrin Dide Roshan
Department of Architecture, Faculty of Art and Architecture, Islamic Azad University, Mashhad, Iran.
چکیده [English]

Yazd province, which has a long history in the culture of the land of Iran, has brought valuable works of art from the collection of architectural structures and decorations to handicrafts and native arts, each of which has a distinct cultural, artistic and even economic affliction. The harmony between the constituent parts of the building, particularly in the architectural decorations and the various influences of ancient motifs that have been placed on each other in different artistic fields, has left valuable and lasting works in the field of culture and art of this region today. The beautiful and heartwarming patterns and colors that can be seen from the surface of the lapis lazuli and white tiles of the Jame Mosque of Yazd to the surface of the cool Zilus and finally the blue and white patterned earthenware of Meybod. The studies conducted on the color and role of these decorations show the harmony between such valuable items and the artistic of such arts with the ancient background behind each art; therefore, the difference in structural techniques of tiling, Zilu-weaving and pottery painting have triggered the motifs of each art to be coordinated with the structural features of arts and have created a unique pattern. This article attempts to investigate the coordination and the effect of the patterns on of the three fields of arts (tiling, Zilu-weaving, and pottery painting).

Research aims:
1. Investigating and identifying the patterns and colors used in the tiling decorations of the Jame Mosque, Zilu-2. weaving and Meybod pottery.
How is the harmony and effectiveness of color and patterns in the decorations of the Yazd Jame Mosque.

Research questions:
1. What motifs and colors are mostly used in the decoration of works of art (tiling decortation, Zilu-weaving and pottery) in Yazd region?
2. According to the difference in execution techniques between tiling, Zilu-weaving and painting on pottery, are the patterns and colors used in these arts similar and consistent with each other?

کلیدواژه‌ها [English]

  • The Jame Mosque of Yazd
  • Zilu-Weaving
  • Meybod Pottery
  • Decorations
اردلان، نادر و بختیار، لاله. (1380). حس وحدت: سنت عرفانی در معماری ایرانی، ترجمه: حمیدشاهرخ اصفهانی، تهران: نشرخاک.
اسفندیاری، آپهنا. (1388). رمز انسان کامل، فصلنامه فرهنگ و هنر جهاد دانشگاهی، تهران، شماره 1، صص. 20-5.
اسفنجاری‌کناری، عیسی. (1385). میبد شهری که هست، تهران: سازمان میراث فرهنگی و گردشگری.
افشار، ایرج. (1347). یادگارهای یزد: معرفی ابنیه و آثار باستانی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
افشار مهاجر، کامران. (1379). نمادگرایی در هنرهای سنتی، نشریه هنرنامه، تهران، ش 6، صص. 63-50.
توکلی، حمید. (1378). رنگ در تصویر سینما، پایان نامه کارشناسی ارشد پژوهش هنر، دانشگاه تربیت مدرس، تهران.
چیتی، منصور. (1379). بررسی نقشمایه های گرافیکی کتیبه‌های مسجدجامع یزد از دوره سلجوقیان تا تیموریان، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته گرافیک، دانشگاه تربیت مدرس، تهران.
حیدری، عصمت. (1382). نقش رنگ در تزیینات معماری اسلامی، پایان نامه کارشناسی ارشد، باستان شناسی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران.
حاجی­ قاسمی، کامبیز. (1383). گنج­نامه: مساجد جامع (بخش دوم) تهران: دانشگاه شهیدبهشتی و انتشارات روزنه.
حسینی، هاشم. (1390). کاربرد تزیینی و مفهومی نقش شمسه در مجموعه شیخ صفی­الدین اردبیلی، دوفصلنامه مطالعات هنراسلامی، تهران، ش14، صص. 24-7.
خزایی، محمد. (1381). نمادگرایی در هنراسلامی، تأویل نمادین نقش در هنر ایران، مجموعه مقالات اولین همایش هنراسلامی، مؤسسه مطالعات هنر اسلامی، تهران، صص. 142-125.
دهخدا، علی‌اکبر. (1338). لغت‌نامه، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
راسخ‌تلخداش، رقیه. (1387). تجلی تخیل مقدس در نقش­مایه­های سفال و سرامیک دوران اسلامی، فصلنامه نقش­مایه،  ش2، صص. 71-70.
روح­فر، زهره. (1388). تجزیه لعاب سفید و آبی براساس آزمایش پیکسی، مجله باستان­شناسی و تاریخ، ش32، نشردانشگاهی، تهران،50 صص.-48.
ژوله، تورج. (1381). پژوهشی در فرش ایران، تهران: یساولی.
سبحانی، جعفر. (1370). فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، تهران: انتشارات طهوری.
ضیاء‌پور، جلیل. (1353). نقوش زینتی در ایران زمین از ابتدا تا دوران ماد، تهران: وزارت فرهنگ و هنر.
سفلایی، فرزانه. (1382). پایداری عناصر اقلیمی در معماری سنتی ایران، مجموعه مقالات سومین همایش بهینه‌سازی مصرف سوخت در ساختمان، تهران: سازمان بهینه‌سازی مصرف سوخت کشور.
شایسته­فر، مهناز و شکرپور، شهریار. (1388). مقایسه طرح و نقش زیلوبافی میبد و مسجد جامع یزد، دوفصلنامه مطالعات هنراسلامی، ش11، مؤسسه مطالعات هنراسلامی، تهران، صص. 42-25.
عباس، سیدجان و شاکرسلمان، عامر. (1383). هم‌آراستگی در نگاره‌های اسلامی، ترجمه: آمنه آقاربیع، مشهد: به‌نشر.
علی محمدی اردکانی، جواد. (1386). ‌پژوهشی در زیلوی یزد،‌ تهران: فرهنگستان هنر.
فنایی، زهرا. (1387). سیری در صنایع دستی ایران، نجف­آباد: دانشگاه آزاداسلامی واحد نجف­آباد.  
قائینی، فرزانه. (1383). موزه آبگینه و سفالینه‌های ایران، تهران، سازمان میراث فرهنگی: انتشارات و تولیدات فرهنگی.
محبی، حمیدرضا. (1384). محمدتقی آشوری، نماد و نشانه در نقش‌پردازی زیلوهای تاریخی طرح محرابی (صف)، فصلنامه گلجام، شماره 1، تهران، صص. 60-42.
محمدی، رامونا. (1387). نقش خورشید در هنرهای اسلامی، دوفصلنامه نقش­مایه، ش2، تهران، صص.41 -51.
مصدقیان، وحیده. (1384). نقش و رنگ در مسجد گوهرشاد در تهران، تهران: کتاب آبان.
وایه، گاستون. (1363). هنر اسلامی در سده‌های نخستین، ترجمه: رحمان ساروجی، گیلان: انتشارات گیلان.
ویلسون، اِوا. (1380). طرح‌های اسلامی، ترجمه: محمدرضا ریاضی، تهران: سمت.
همپارتیان، تیرداد. (1382). نقوش انسانی، حیوانی و گیاهی سفالینه‌های نیشابور (قرون چهارم و پنجم هجری قمری)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده هنر دانشگاه تربیت مدرس.
Feherevari, G. (1973). Pottery of the Safavid and Qajar periodsin, (Islamic pottery, a comprehensive study Based on the Barlow Collection, faber & faber, London.