جایگاه خط‌نگاره‌های مذهبی در قالی‌بافی و فلزکاری دوره صفویه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه گرافیک، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه گیلان، رشت، ایران.

چکیده

آثار هنری سنتی در دوره های مختلف، به ویژه پس از ظهور فرهنگ غنی اسلام در ایران با توجه به تاکید این آیین بر علم و سواد آموزی و رویکرد مثبت آن در بهره‌گیری از هنر خوشنویسی، از تزیین نوشتاری بسیار بهره برده‌اند. البته استفاده از خط نگاره‌ها صرفاً جنبه‌ی تزیینی نداشته و بیشتر به منظور پیام‌رسانی و نشان دادن جایگاه یک مسئله به کار رفته است. دوره صفویه نیز یکی‌از دوران‌های پر رونق و شکوفای هنرهای سنتی ایران است. دو هنر- صنعت قالی‌بافی و فلزکاری در این دوره‌، هنرهای مطرحی هستند. در این مقاله که با هدف شناسایی جایگاه خط‌نگاره در آثار فلزکاری دوره صفویه تنظیم شده است، نمونه‌هایی از اشیاء فلزی و قالی هایی که دارای خط‌نگاره با محتوای قرآنی هستند از جمله 4 مورد قالی و4 مورد فلز مورد بررسی قرار گرفته و به لحاظ مضمون و جایگاه خط‌نگاره در ترکیب‌بندی اثر و رابطه میان این دو با نوع و کاربرد نمونه بررسی شده است. محتوای آیات به کار رفته در هر دو گونه (قالی و فلز) ‌را بیشتر حجم و اهمیت کاربردی آیه تعیین کرده است. از این رو هنرمند بیشتر از سوره‌های کوچک جزء سی‌ام قرآن و آیه‌الکرسی و آیات کوتاه که پیامی در خود دارد استفاده نموده است. روش گرد آوری مطالب این مقاله روش کتابخانه‌ای است و تنظیم آن با تکیه بر اسناد و به شیوه توصیفی - تحلیلی و مقایسه‌ای صورت گرفته است.

اهداف پژوهش:
1. شناخت نوع مضامین قرآنی به‌کار رفته در قالی‌بافی و فلزکاری صفویه.
2. دستیابی به تمایز و تشابه خط نگاره‌های قرآنی به‌کار رفته در قالی‌بافی و فلزکاری صفویه.

سؤالات پژوهش:
1. مضامین قرآنی نهفته در خط نگاره‌های قالی و فلز دوران صفویه چیست؟
2. آیا استفاده از مضامین قرآنی در قالی و فلز بر نوع کاربرد آن، تأثیر داشته است؟

 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Position of Religious Calligraphy in the Carpet Weaving and Metalwork of the Safavid Period

نویسنده [English]

  • Ismaeil Yari
Department of Graphics, Faculty of Art and Architecture, Gilan University, Rasht, Iran.
چکیده [English]

Traditional works of art in different periods, especially after the emergence of the rich culture of Islam in Iran, due to the emphasis of this religion on science and literacy and its positive approach in using the art of calligraphy, have greatly benefited from written decoration. Of course, the use of calligraphy is not only decorative, but it is used more to convey a message and show the position of an issue. The Safavid period is also one of the flourishing periods of traditional Iranian arts. The two arts of carpet weaving and metalwork are important arts in this period. In this article, which is organized with the aim of identifying the position of calligraphy in the metalwork works of the Safavid period, examples of metal objects and carpets that have calligraphy with Quranic content, including 4 items of carpet and 4 items of metal, have been examined in terms of theme and position. The line drawing has been studied in the composition of the work and the relationship between the two with the type and application of the sample. The content of the verses used in both types (carpet and metal) is mostly determined by the volume and practical importance of the verse. For this reason, the artist has used more small chapters of the 30th Qur'an, Ayah al-Kursi and short verses that contain a message. The method of collecting the contents of this article is the library method and its organization is done by relying on documents and in a descriptive-analytical and comparative way.

Research aims:
1. Understanding the type of Quranic subjects used in Safavid carpet weaving and metalwork.
2. Achieving the distinction and similarity of Quranic calligraphy used in Safavid carpet weaving and metalwork.

Research questions:
1. What are the Quranic themes hidden in the carpet and metal calligraphy of the Safavid era?
2. Have the applied Qur'anic themes on Safavid carpet and metalwork effected its use?

کلیدواژه‌ها [English]

  • Calligraphy
  • Carpet
  • Metal Objects
  • Quranic Themes
  • Safavid Period
آیلند، موری کی. (1379). قالی‌های سالتینگ، ماهنامه هنرماه، مرداد و شهریور، ص. 68.
احسانی، محمدتقی. (1368). هفت هزارسال هنر فلزکاری، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
آذرپاد، حسن و حشمتی رضوی، فضل‌الله. (1372). قالینامه ایران، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی وزارت علوم و تحقیقات و فناوری.
اتینگ هاوزن، ریچارد و یارشاطر، احسان. (1379). اوج‌های درخشان هنر ایران، ترجمه هرمز عبداللهی و رویین پاکباز، تهران، نشر آگاه.
شیمل، آنه ماری. (1380). خوشنویسی اسلامی، ترجمه مهناز شایسته‌فر، تهران: مؤسسه مطالعات هنر اسلامی.
صوراسرافیل، شیرین. (1366). قالی ایران، تهران: انتشارات یساولی.
فریه، ر.دبلیو. (1374). هنرهای ایران، ترجمه پرویز مرزبان، تهران: نشرو پژوهش فرزان.
قاسمی‌نژاد، عبدالله. (1379). نقش خط در قالی ایران، فصلنامه پیام قالی، شماره 2، دانشگاه کاشان، ص. 111.
کفیلی، حشمت. (بی‌تا). نگاهی به گنجینه نجوم، مشهد: بروشور موزه آستان قدس رضوی.
گاور، آلبرتینی. (1376). تاریخ خط، ترجمه عباس مخبر و کوروش صفوی، تهران: نشر مرکز.
ویلسون، ج. کریستی. (بی‌تا). تاریخ صنایع ایران، ترجمه عبدالله فریار، تهران: انتشارات فرهنگسرا.