تجلی نام علی(ع) در هنرهای کاربردی دوره‌های تیموری تا قاجار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه هنر اسلامی، دانشکده هنر، دانشگاه تربیت مدرس ، تهران، ایران

چکیده

حمایت مداوم ایرانیان از مذهب تشیع در دوره‌های تیموری تا قاجار سبب شد، ادعیه و احادیث مرتبط با ائمه به عنوان موضوعی ارزشمند به استخدام هنرمندان خطاط و کتیبه‌نگار درآید و هنرمندان با استفاده از این مضامین به تزیین اشیاء کاربردی و ظروفی چون بشقاب، کاسه، چراغ‌ها و پایه شمعدان‌هایی ساخته شده از فلز، مرمر، سنگ، چوب و پارچه پرداختند. به همین دلیل در ایران اسلامی قرون پانزدهم/ نهم تا نوزدهم/سیزدهم، رفته رفته مضامین شیعی بیش از پیش دستمایه کار هنرمندان قرار گرفت. آنان از خط و خوشنویسی، در هنرهای کاربردی  نه تنها به عنوان یک عنصر تزیینی، بلکه به عنوان ابزاری برای تبلیغ و تقویت ارزش‌های والای تشیع بهره ‌جستند. در میان مضامین مذهبی به کار رفته در خط‌نگاره‌های آثار کاربردی این ادوار تاریخی، ذکر نام علی(ع) امام اول شیعیان، یکی از نمونه‌های خلق تفاهم میان هنر و مذهب است. ذکر نام ایشان به تنهایی یا در کنار الله، محمد(ص) و ائمه اطهار، شهادتین شیعی، احادیث پیامبر در منقبت وی و قسمت‌هایی از دعای پر فیض نادعلی، از جمله مضامینی است که نه تنها گویای ارادت به این امام همام است، بلکه مستقیماً گرایش به مذهب تشیع را نزد ایرانیان آشکار می‌سازد. روش گردآوری مطالب مقاله، روش اسنادی و کتابخانه‌ای و شیوه تنظیم مقاله به‌صورت توصیفی، تحلیلی و تاریخی است.
اهداف پژوهش:

بررسی تفاوت‌ها و شباهت‌های نمود نام علی(ع) در خط نگاره‌های آثار کاربردی دوره‌های تیموری تا قاجار.
دلایل ارادت هنرمندان به انتخاب مضامینی در منقبت امام علی، با عنایت به شخصیت ایشان.

سؤالات پژوهش:

جایگاه خط و خوشنویسی در هنر اسلامی و رابطه‌ی آن با مذهب تشیع کدام است؟
مضامین عبارت‌هایی در وصف علی(ع) در خط نگاره‌های هنرهای کاربردی کدامند؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Manifestation of Ali's name (AS) in applied arts from the Timurid to Qajar periods

نویسنده [English]

  • Mahnaz Shayestehfar
Associate Professor, Department of Islamic Art, Faculty of Arts, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran
اتینگهاوزن، ریچارد. (1379). اوج‌های درخشان هنر ایران، ترجمه هرمز عبداللهی و رویین پاکباز، تهران: نشر آگاه،
بصام، سید جلال‌الدین و همکاران. (1383). هنر قالی بافی ایران رویای بهشت، تهران: وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، انتشارات.
حمید سفادی، یاسین. (1381). خوشنویسی اسلامی، ترجمه شایسته‌فر، مهناز، تهران: مؤسسه مطالعات هنر اسلامی.
داودی، نادر. (1382). آثار ایران در موزه متروپولیتن، تهران، انتشارات سازمان میراث فرهنگی کشور.
شیمل، انه ماری. (1380). خوشنویسی اسلامی، ترجمه مهناز شایسته‌فر، تهران: مؤسسه مطالعات هنر اسلامی.
شایسته‌فر، مهناز. (1384). هنر شیعی، تهران: مؤسسه مطالعات هنر اسلامی.
صوراسرافیل. (1366). شیرین، قالی ایران، تهران: انتشارات یساولی.
علی‌فر، امیر. (1379). امام علی (ع) و قرآن و نهج‌البلاغه از منظر علی‌دوستان جهان،تهران: نشر طاووس بهشت.
قایمی، علی. (1373). امام امیر المؤمنین علی (ع)، بی‌جا، انتشارات امیری.
شایسته‌فر، مهناز. (1380). جایگاه قرآن، حدیث و ادعیه در کتیبه‌های اسلامی، فصلنامه علمی و پژوهشی مدرس، دانشگاه تربیت مدرس تهران، شماره ششم، صص43-32.
شایسته‌فر، مهناز، بهزادی، مهران. (1384). بررسی نام مبارک علی(ع) بر روی هنرهای کاربردی در دوره صفویه و قاجاریه در موزه ایران باستان، دو فصلنامه مطالعات هنر اسلامی، شماره 3، 23-13.
 R.w. Ferrier. (1997). The Arts of Persian, Yale University press New Haven & London.
SOTHEY'S, Islamic Art, London, 1997.
Pope, Arthur Upham, A Survey of Persiar Art, London, Vol XII,1930.
B .Piotrousky, Mikhail Earthly Beauty Heavenly Art, Art of Islam, Nieuwe kerk Amsterdam, Lund