پژوهش تحلیلی تولیدات سفالین محوطه مشکین‌تپه یا مُشکویه در فاصله قرون 6-7 هجری قمری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

دانشجوی دکتری، گروه باستان شناسی، دانشکده باستان شناسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

چکیده

یکی از شهر­های مهم دوران اسلامی ایران در فاصله قرون چهار تا هفت هجری قمری، شهر مشکویه بوده است. این شهر با توجه به اسناد تاریخی در مسیر اصلی جاده ابریشم و حدفاصل همدان تا ری قرار داشته است. طبق اسناد تاریخی این شهر منزلگاه بعد از ساوه بود و در دو منزلی شهر ری قرار داشته است. طی مطالعات و بررسی­ های باستان­شناسی در سالیان اخیر مکان دقیق این شهر بزرگ دوران اسلامی شناسایی گردید. از این شهر، امروزه تنها ویرانه ­هایی به نام مشکین­ تپه، در محدودۀ شهرستان زرندیه استان مرکزی، باقی مانده که آن هم به شدت توسط حفاران غیرمجاز تخریب گردیده است. در سطح محوطه انبوهی از آثار و شواهد مرتبط با تولیدات صنعتی، به ­ویژه تولید سفال، مانند جوش کوره، سفال گدازه شده، توپی و ... شناسایی گردید که خود به تنهایی حاکی از تولیدات گسترده صنعت سفالگری در سطح این محوطه است. از این روی در پژوهش حاضر به مطالعه شواهد تولیدات سفالین این محوطه پرداخته شده است. طی مطالعات صورت گرفته مشخص گردید که تولیدات سفالین این محوطه بیشتر در فاصله قرون 6-7ه.ق صورت پذیرفته و شامل گونه­ های مختلف سفال لعاب­دار با خمیره شبه­ چینی و سفال­ های بدون لعاب قالبی است.

اهداف پژوهش:
1. بازشناسی مختصات ظروف سفالین در مشکویه یا مشکین‌تپه.
2. بررسی انواع ظروف سفالین در منطقۀ مشکویه.

سؤالات پژوهش:
1. ظروف سفالین موجود در شهر مشکویه یا مشکیت تپه دارای چه مختصاتی است؟
2. در منطقه مشکویه چه انواعی از ظروفین سفالین ساخته شده است؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Analytical Research of Pottery Productions of Meshkin-Tepe or Moshkoviye Area Between the 6th and 7th Centuries Hegira

نویسندگان [English]

  • Hossein Sedighian
  • Zahra Safavi Noosh Abadi
  • Seyede Sajede Mohammadi
P. H. D., Student, Department of Archaeology, Faculty of Archaeology, University of Tehran, Tehran, Iran.
چکیده [English]

One of the important cities of the Islamic era of Iran between the 4th and 7th centuries of Hegira was the city of Moshkoviye. According to historical documents, this city was located on the main route of the Silk Road and between the cities of Hamedan and Rey. According to historical documents, this city was the second major city of the Saveh and was located near the city of Rey city; thus, in this regard, the exact location of this great city of the Islamic era was identified during archeological studies and surveys. However, today, only ruins of the city remain namely known as Meshkin-Tepe, in the limits of Zarandiye city of the central province which have been severely destroyed by unauthorized diggers. Pottery production, particularly earthenware and ceramic manufacture, such as furnace welding, molten pottery, balls, etc., were identified in the area, which alone indicates the extensive production of the pottery industry in this area. For this reason, in the present research, pottery production in this area has been introduced and studied. it was found that the production of pottery in this area was mostly completed between 6th and 7th centuries AH and it includes various types of glazed pottery with pseudo-porcelain paste and molded unglazed pottery.

Research aims:
1. Recognizing the coordinates of pottey vessels in Moshkoviye or Meshkin-Tepe area.
2. Investigating the types of earthenware in Moshkoviye region.

Research questions:
1. What are the coordinates of the pottery vessels found in the city of Moshkoviye or Meshkin-Tepe
2. What types of earthenware were made in Moshkoviye region?

کلیدواژه‌ها [English]

  • Moshkoviye
  • Islamic Era
  • Meshkin-Tepe
  • Pottery Industry
ابن ­حوقل. (1345). صوره الارض، ترجمه دکتر جعفر شعار، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
ابن خردادبه. (1370).  المسالک و الممالک، ترجمه حسین قره چانلو، تهران: نشر مترجم.
ابن رسته، احمد بن عمر. (1365). اعلاق النفیسه، ترجمه و تعلیق دکتر حسین قره چانلو، تهران: نشر امیر کبیر.
اصطخری. (1367). المسالک و الممالک، ترجمه فارسی از قرن 5-6 ه.ق، به کوشش ایرج افشار، چاپ سوم، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
پوپ، آرتور آپم. (1378). "سفال­گری، خوشنویسی و کتیبه ­نگاری" از مجموعه سیری در هنر ایران از دوران پیش از تاریخ تا امروز، ترجمه­: نجف دریابندری و دیگران، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
حسن، احمدیوسف و هیل، دانالد.  (1375). تاریخ مصور تکنولوژی اسلامی، ترجمه ناصر موفقیان، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
چوبک، حمیده. (1376). "گزینه سفالینه ­های اسلامی قلعه پوئینیک" گزارش­ های باستان­شناسی (1)، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور (پژوهشگاه).
رحیمی، افسون و متین، مهران. (1368). تکنولوژی سرامیک ­های ظریف، جلد اول، تهران: شرکت سهامی خاک چینی ایران.
فرهنگ جغرافیایی ایران. (2535). جلد نخست استان مرکزی، تهران: انتشارات سازمان جغرافیایی کشور.
فهروری، گزا. (1388). سفال­گری جهان اسلام در موزه­ی طارق رجب کویت، ترجمه­: مهناز شایسته ­فر، تهران: مؤسسه مطالعات هنر اسلامی.
کاتلی، مارگاریتا و هامبی، لوئی. (1384). هنر سلجوقی و خوارزمی، ترجمه: یعقوب آژند، چاپ سوم، تهران: نشر مولی.
کاشانی، ابوالقاسم عبد­الله. (1345). عرایس الجواهر و نفایس الاطایب، به کوشش ایرج افشار، تهران: انتشارات انجمن آثار ملی.
کریمی، فاطمه و کیانی، محمد یوسف. (1364). هنر سفال­گری دوره اسلامی، تهران: مرکز باستان­شناسی ایران.
کلایس، ولفرام. (1385). معماری بنای مغولی بر روی دیوار ساسانی کنار رودخانه، بیستون: کاوش­ها و تحقیقات سال ­های 7-1963، به­کوشش ولفرام کلایس و پیتر کالمایر، برگردان فرامرز نجد سمیعی، تهران: سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور، 232- 285.
گراب، ارنست جی. (1384). "سفال ایرانی خمیر سنگی دوران سلجوقی" مجموعه سفال اسلامی، گردآوری ناصر خلیلی و استفان ورونیت، تهران: نشر کارنگ، صص. 129- 136.
مختاری طالقانی، اسکندر. (1376). "تحلیل آماری بررسی­ های باستان­شناسی منطقه ساوه" یادنامه ی گردهمایی باستان­شناسی شوش، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور، صص. 353 – 393.
مرتضایی، محمد. (1383). گزارش مقدماتی نخستین فصل کاوش ­های باستان­شناختی در محوطه جرجان، گزارش­ های باستان­شناسی (3)، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، تهران، صص. 155-188.
مفخم پایان، لطف­اله. (1339). فرهنگ آبادی­ های ایران، بخش اول، تهران: امیرکبیر.
مقدسی، ابوعبد­الله محمدبن‌احمد. (1361). احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم، ترجمه دکتر علینقی منزوی، 2 جلد، تهران:  شرکت مؤلفان و مترجمان ایران.
نعمتی، محمد­رضا. (1388). گزارش گمانه زنی به­ منظور تعیین عرصه و حریم پیشنهادی محوطه­ ی مشکین­تپه پرندک، آرشیو سازمان میراث فرهنگی استان مرکزی، منتشر نشده.
نوری شادمهانی، رضا. (1389). گزارش فصل اول کاوش های باستان­شناسی محوطه مشکین­تپه شهرستان زرندیه، آرشیو سازمان میراث فرهنگی استان مرکزی، منتشر نشده.
واتسون، آلیور. (1382). سفال زرین­فام ایرانی، ترجمه ­ی شکوه ذاکری، تهران: انتشارات سروش.
یوسفی، حسن. (1385). گزارش گمانه ­زنی در محوطه­ی خانه تاریخی مروج، آرشیو پژوهشکده باستان­شناسی کشور (منتشر نشده).
صدیقیان، حسین؛ شراهی، اسماعیل و خالدیان، ستّار. (1388). مطالعه محوطه ذلف ­آباد فراهان بر اساس داده­ های گمانه ­زنی و بررسی سطحی، مجله­ ی پژوهش­ های باستان­شناسی دانشگاه تربیت مدرس، ش3، تربیت مدرس، تهران، صص. 130-142.
حسین­ زاده، میثم. (1385). سفالینه ­های ایلخانی مجموعه تخت سلیمان بر اساس دوره سوم کاوش ­های باستان­شناسی (1380-1384)، پایان­نامه کارشناسی ارشد باستان­شناسی دانشگاه تهران (منتشر نشده)، تهران.
Allan, J. (1991). Islamic ceramics, Oxford: Ashmolean museum.
Bahrami, M. (1988). Gurgan Faiences¸ Mazda publisher.
Bailey‚ A. G. (1996). a‚ the stimulus: Chines Porcelain production and trade with Iran‚ in Tamerlans table ware: A new approach to Chinosere ceramics of the fifteenth and sixteenth century Iran‚ Ontario: Mazda publishers‚ No 6‚ PP 7-15.
Bailey‚ A. G.  (1996b). Transformation of Chines motifs‚ In Tamerlans table ware: A new approach to Chinosere ceramics of the fifteenth and sixteenth century Iran‚ Ontario: Mazda publishers‚ No 6‚ pp. 57-108.
Fehervari, G. (1973). Islamic pottery: A comprehensive study based on the Barlow collection, London: Faber and Faber limited.
Gray, B. (1963). Persian influence on Chines art from the eight to the fifteenth centuries, Iran, Vol 1, pp 13 – 18.
Grube‚ Ernest J. (1976).  Islamic pottery of the eight to the fifteenth century in the Keir collection‚ London: Faber and Faber.
Mason, R., Farquhar, Ronald. M. & Smith, Patrick. M.  (1992). “Lead isotope analysis of Islamic glass: An exploratory study” Muqarnas, Vol9, pp 67-71.
Mason, Robert & Tite, M.S. (1994). “The beginnings of Islamic Stone paste Technology” Archaeometry, Vol36, pp 77-91.
Mason, R. (2004). Shine like the sun: Luster painted and associated pottery from the medieval middle east, Ontario: Mazda publishers.
Pope, Arthur Upham. (1942). A survey of Persian art, Vol IV, Tehran: Soroush press.
Rice, Prudence, M. (1987). Pottery analysis a sourcebook, Chicago and London: The university of Chicago press.
Sinopoli, Carla, M. (1991). Approaches to archaeological ceramics, New York and London, Plenum press.
Soustiel‚ J. (1985). La ceramique Islamique, Office du Liver.
Soustiel‚ Laure and Allan‚ J. (1995). “The problem of Seljuk monochrome wares” Islamic art in the Ashmolean Museum‚ part two‚ Berlin: Oxford university press‚ pp 85-116.
Treptow, T. (2007). Daily life ornamented the mediaeval Persian city of Reyy, Chicago: The oriental institute museum of the University of Chicago.
Velde, Bruce & Druc, Isabelle, C. (1999). Archaeological ceramic materials: Origin and utilization, Springer – Verlag Berlin Heidelberg New York.
Watson, O. (1987). Islamic pots in Chinese style, The Burlington magazine, Vol 129, No 1010, pp 304-306.
Wilkinson, Charles, K.  (1973). Nishapur: Pottery of the early Islamic period, New York: The Metropolitan Museum of art.