مقایسه تطبیقی نقوش گلیم هرسین با گلیم نقش برجسته ایلام

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکتری تخصصی، دانشیار گروه هنر اسلامی، دانشکده هنر، دانشگاه تربیت مدرس ، تهران، ایران.

چکیده

در طول تاریخ، انسان همواره برای حفاظت خود در برابر تغییرات اقلیمی، به استفاده از منسوجات ازجمله گلیم روی آورده است. تولیدات نساجی در طول هزاران سال از درهم تنیدن الیاف گیاهی شروع و به بافت قالی و پارچه ظریف امروزی انجامیده است. شیوه بافندگی بدون پرز و به اصطلاح «گلیم ­بافت و تخت ­بافت» یکی از انواع بافت منسوجات به ویژه از نوع گستردنی است. این شیوه بافت و محصول حاصل از آن، که با عنوان کلی «گلیم» معروفیت یافته است، اغلب در میان عشایر و روستاییان رایج است و قدیمی­ترین نمونه به‌دست آمده مربوط به دوره اشکانیان است. با توجه به کمبود تحقیقات تخصصی انجام گرفته در راستای شناخت این هنر ارزشمند، مسئله شناخت نقوش این گلیم­ ها باعث ترغیب و افزایش کاربرد آن ها در جهت حفظ میراث و صنایع دستی ایران خواهد شد. این تحقیق به دنبال بررسی نقوش گلیم در دو منطقه هرسین (استان کرمانشاه) و  ایلام که به عنوان قدیمی­ترین و مهمترین مناطق بافت گلیم در کشور و جهان هستند، می باشد. روش تحقیق این مقاله توصیفی- تحلیلی می­باشد و مطالب به شیوه کتابخانه ­ای و میدانی گردآوری شده است. نتایج حاصل از تحقیق نشان می­ دهد که نقوش شکل گرفته در گلیم این مناطق  تحت‌تأثیر فنون بافندگی و محیط طبیعی آنهاست و این یکسانی منبع الهام به‌عنوان شباهتی در نقوش گلیم این مناطق می­ باشد. تفاوت نقوش گلیم این مناطق در این است که نقوش شکل گرفته در گلیم هرسین شامل طرح­های گوناگون هندسی انتزاعی برگرفته از محیط زندگی آنان است، حال آنکه نقوش گلیم در ایلام، انعکاس باورهای ذهنی بافندگان در قالب نقوش واقعی از جمله طرح های هندسی، گلدانی، لچک ترنج، تصویری و موزاییکی می ­باشد.

اهداف پژوهش:
1. بررسی نقوش گلیم در دو منطقه هرسین و ایلام.
2. میزان تأثیرپذیری باورها یا منبع الهام نقوش استفاده شده در گلیم­های منطقه هرسین و ایلام.

سؤالات پژوهش:
1. منبع الهام نقوش گلیم در این دو منطقه چیست؟
2. شباهت­ ها و تفاوت‌های نقوش گلیم دو منطقه هرسین و ایلام در چیست؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Comparative Comparison of the Harsin Kilim Motifs with the Embossed Motifs of the Ilam Kilim

نویسنده [English]

  • Mahnaz Shayestehfar
P. H. D., Associate Professor, Department of Islamic Art, Faculty of Arts, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Throughout history, humans have always resorted to using textiles, including Kilims, to protect themselves against climate change. Over thousands of years, textile production has started from the interweaving of plant fibers and ended up with today's delicate Kilims and fabrics. The method of weaving without lint and the so-called "Kilim-weave or flat-weave" is one of the types of textile weaving, especially of the expanding type. This method of weaving and the resulting product, which has become famous with the general title "Kilim", is often common among nomads and villagers and the oldest example obtained is related to the Parthian period. Considering the lack of specialized research done in order to distinguish this valuable art, the problem of acknowledging the motifs of these Kilims will encourage and increase their use in order to preserve the heritage and handicrafts of Iran. This research aims to investigate Kilim motifs in the two regions of Harsin (located in the Kermanshah province) and Ilam, which are the oldest and most important areas of Kilim-weaving in Iran. The research method of this article is descriptive-analytical and the materials have been collected in a library and field method. The results of the research show that the patterns formed in the Kilims of these regions are influenced by weaving techniques and their natural environment, and this sameness is the source of inspiration as a similarity in the patterns of the Kilims of these regions. The difference between the Kilim patterns of these regions is that the patterns formed in the Harsin Kilim include various abstract geometric designs taken from their surrounding living environment, whereas the Kilim patterns in Ilam reflect the subjective beliefs of the weavers in the form of tangible patterns including geometric, vase, bergamot, pictorial and mosaic.

Research aims:
1. Examination of Kilim patterns in two regions of Harsin and Ilam.
2. The influence of beliefs or the source of inspiration of motifs applied in the Kilims of Harsin and Ilam.

Research questions:
1. What is the source of inspiration for Kilim patterns in these two regions?
2. What are the similarities and differences between the Kilim motifs of the two regions of Harsin and Ilam?

کلیدواژه‌ها [English]

  • Kilim
  • Patterns
  • Harsin
  • Ilam
  • Motif
بختیاری، حمید، امیری، بهزاد. (1383). گلیم نقش برجسته ایلام، تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی.
پرهام، سیروس. (1371). دستبافت­های عشایری و روستایی فارس، جلد دوم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
جزایری، زهرا. (1379). شناخت گلیم، تهران: انتشارات سروش.
هال، آلستر، بارناد، نیکلاس. (1379). گلیم ­های ایرانی، افسر، کرامت­ الله، تهران: انتشارات یساولی.
هال، آلستر و ویووسکا، جوزه لوچیک. (1377). گلیم: تاریخچه، طرح، بافت و شناسایی، همایونفر، شیرین، الفت شایان، نیلوفر: انتشارات ایران مصور.
یاوری، حسین. (1389). شناخت گلیم و گلیم مانندهای ایران، چاپ اول، تهران: انتشارات آذر.
یاوری، حسین. (1392). عرفانی، فاطمه، هنرهای سنتی ایران در یک نگاه، تهران: انتشارات آذر.
بی­نا. (1393). سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان کرمانشاه، صص1-9.
خالقی، موسی­ الرضا. (1392). سیری در گلیم­بافی دوره صفوی، کتاب ماه هنر، شماره 175، صص 94-100.
خلیلی، الهه و دادور، ابوالقاسم. (1390). طراحی گلیم فرش متاثر از عکس های بلوسفلد، سومین کنفرانس ملی مهندسی نساجی و پوشاک یزد، صص 1-12.
عرفانی، فاطمه. (1388). "گذری و نظری به برخی از صنایع دستی کهن ایران"، فصلنامه فرهنگ مردم، صص. 121-130.
فراست، مریم. (1387). نقش و طرح در گلیم نقش برجسته ایلام، فصلنامه مطالعات هنر اسلامی، شماره نهم، صص. 99-116.
منوچهری، منیره. (1390). بررسی نقش صنایع دستی روستاها در کارآفرینی و اشتغال­زایی جهت جذب توریسم، همایش ملی صنایع فرهنگی و نقش آن در توسعه پایدار، دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمانشاه، صص. 1-16.
یوسفی­نژاد، حسن، ولی­زاده، شعبان. (1391).مطالعه مردم­شناختی بافت گلیم نقش برجسته ایلام، مجله فرهنگ ایلام، شماره36 و 37، صص. 185-208.
Elton, L. (2006). Daniel and Ali Akbar Mahdi, Culture and customs of Iran, Greenwood Press, 2006
Tanavoli, P. (1988).  Persian flat weave, Antique collectors club.