بررسی زیبایی‌شناسی و مفهومی کتیبه‌های ظروف برنجی عصر صفوی (موزه ویکتوریا و آلبرت لندن)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

کارشناسی ارشد هنر اسلامی، گروه پژوهش هنر، دانشکده هنر، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

چکیده

آثار هنر سنتی در سده‌های مختلف تاریخ ایران، بالاَخص پس از ظهور اسلام، به نحو قابل توجهی دیدگاه‌های آئینی-مذهبیِ هنرمندان خود را منعکس کرده‌اند. این امر در هنر فلزکاری، که در دوران صفویه به اوج شکوفایی خود رسیده بود نیز کاملاً مشهود است. استفاده از کتیبه‌های خط‌نگاره تزئینی که بعد از اسلام (با تأکید این آئین بر خواندن و نوشتن)، در اغلب هنرها کاربرد فراوان یافته بود، در فلزکاری عصر صفویه نیز، نه صرفاً به جهت تزئین، بلکه به منظور بیان دو اندیشۀ مهم (هویت ملی) و (مذهب تشیع) نقش شده است. فلزکاری این زمان، بر پایه سنت‌های قدیم این هنر، و مهارت فلزکاران این دوره شکل گرفته و با توجه به دیدگاه مذهب تشیع در میان حاکمان و جامعه آن روز، معمولاً اسماء مبارک حق تعالی، آیات و سوره‌های قرآن، نام مبارک ائمه معصومین به ویژه حضرت علی (ع)، صلوات کبیره بر چهارده معصوم (ع)، در مجاورت نام‌های سفارش‌دهندۀ آثار، نام سازنده اثر، نام کاتب و خطاط، تاریخ ساخت اثر، اشعار فارسی و عربی، و... بر ظروف درج شده است و این نکته قابل توجه است که همواره محتوای خط نگاره کتیبه اثر با  کارکرد آن ظرف ارتباط تنگاتنگی داشته است. در این پژوهش، خط‌نگاره کتیبه‌های 8 ظرف برنجی با کاربردهای متفاوت، موجود در موزه ویکتوریا و آلبرت (لندن) مورد بررسی زیبایی‌شناسانه قرار گرفته است. علت این انتخاب شناسایی عناصر تزئینی و مفاهیم عبارات این کتیبه‌ها و تأثیرپذیری آن‌ها از دیدگاه‌های مذهبی دوره صفوی می‌باشد.
اهداف پژوهش:

بررسی خط نگاره‌های کتیبه‌های ظروف برنجی صفوی درموزه ویکتوریا و آلبرت (لندن) و نحوه به کارگیری خط، با توجه به کاربرد اصول زیباشناسی از سوی هنرمندان دوره صفویه.
شناخت شاخصه‌های تزئینی و مفهومی عبارات درج شده در کتیبه‌های این ظروف برنجی، و نوع تأثیر گذاری دیدگاه‌های مذهبی عصر صفوی، بر محتوا و مضامین آن‌ها.

سؤالات پژوهش:

شاخصه های زیبایی شناسی تزئینی، فرمی و مضامین خط نگاره های ظروف فلز کاری صفوی کدام است؟
کتیبه‌های ظروف برنجی صفویه در موزه ویکتوریا و آلبرت (لندن) هر یک شامل چه مضامین و محتوایی هستند و آیا ارتباطی میان کارکرد اشیاء و محتوای کتیبه‌ها وجود دارد؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Aesthetics and Conceptual Study of Safavid Era Brass Vessel Inscriptions (Victoria and Albert Museum, London)

نویسنده [English]

  • Shahin Abdolkarimi
Master of Islamic Art, Department of Art Research, Faculty of Arts, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Traditional art of different periods in Iran history, particularly after the emergence of Islam, has been well reflective of the religious views of the time. This is also true about metalworking, which bloomed during Safavid era. The use of pictograph engravings, which was especially seen after Islam due to the emphasis of this religion on the ability to read and write, is evident in Safavid metalworkings, not only as a decoration, but also as a tool in conveying the two important issues of traditional identity and Shi'a religion. The metalworking of this period is a collaboration of the old traditions of this art and the skills of the present metalworkers of the time. As a result of Shi'ite kings and people, we see the holy names of Allah, Koranic verses, the holy names of Imams (esp. Hazrat Ali (PBUH)), great blessings upon the 14 Innocents (PBUT), as well as the name of the customer, the name of the artist, the name of the engraver and the calligrapher, the date of the work, some Persian and Arabic poems, etc. engraved on the vessels. This also should be noted that the content of the pictographs was always in strong accordance with the function of the vessel. The engraved pictographs of 8 vessels with 8 different functions, available at Victoria and Albert Museums (London), have been investigated in the present study. The reason why this subject was chosen as the subject of this paper was to identify the decorative elements and the contents of these engravings as well as the influence of religious views of Safavid era on the objects.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Aesthetics
  • Conceptual
  • Pictograph
  • Engraving
  • Brass vessels
  • Safavid era
اتینگهاوزن، ریچارد وگرابر، اُلگ. (1380). هنر و معماری اسلامی(1)، ترجمه یعقوب آژند، تهران: سمت.
احسانی، محمدتقی. (1368). هفت هزار سال هنر فلزکاری در ایران، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.  
افروغ، محمد. (1389). فلزکاری دوره سلجوقی و صفوی، تهران: انتشارات جمال هنر.
اسکارچیا، جیان روبرتو. (1384). تاریخ هنر ایران-هنر صفوی، زندوقاجار، ترجمه یعقوب آژند، تهران: مولی.
پوپ، آرتور و اکرمن، فیلیپ. (1387). سیری در هنر ایران، ج 6، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
حیدر آبادیان، شهرام، عباسی فرد، فرناز. (1388). هنر فلز کاری اسلامی، تهران: انتشارات سبحان نور.
حقیقت رفیع، عبدالرفیع. (1369). تاریخ هنرهای ملی و هنرمندان ایرانی، تهران: انتشارات آرین.
 دیماند، موریس اسون. (1383). راهنمای صنایع اسلامی، ترجمه عبدالله فریار، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
کونل، ارنست. (1376). هنر اسلامی، ترجمه هوشنگ طاهری، تهران: انتشارات طوس.
سیوری، راجر. (1362). ایران عصر صفوی، ترجمه کامبیز عزیزی، تهران: انتشارات سحر.
محمدحسن، زکی. (1377). تاریخ صنایع ایران بعد از اسلام، ترجمه محمد علی خلیلی، تهران: اقبال.
ویلسون، اوا.  (1377). طرح‌های اسلامی، ترجمه محمدرضا ریاضی، تهران: انتشارات سمت.
وزیری، علینقی. (1373). تاریخ عمومی هنرهای مصور، تهران: انتشارات هیرمند.
شایسته‌فر، مهناز. (1388). «تعامل معماری و شعر فارسی در بناهای عصر تیموری و صفوی»، دوفصلنامه هنر اسلامی، تهران: مؤسسه مطالعات هنر اسلامی، صص 104-79.
شایسته‌فر، مهناز و محمدیان، لیلا. (1388). «بررسی نقوش و کتیبه‌های تزئینی آثار روشنایی موزه آستان قدس رضوی»، فرهنگ و هنر، تهران: جهاد دانشگاهی، ش2، صص62-47.
شریعت، زهرا. (1387). «خط نگاره‌های قرآنی در قالی‌بافی و فلزکاری دوره صفویه»، تهران، کتاب ماه هنر، ش120، صص55-44.
فراست، مریم. (1384). «بررسی مضامین خط‌نگاره‌های شمعدان‌ها و قندیل‌های دوران صفوی، موزه ملی»، دوفصلنامه هنر اسلامی، تهران: مؤسسه مطالعات هنراسلامی، ش 3، صص76-61 .
فراست، مریم. (1378). «نماد و نمود نام علی(ع) در هنر فلزکاری صفویه و قاجار»، تهران، کتاب ماه هنر، صص85-76.
عنایت، توفیق. (1387). «عناصر هویت و فرهنگ ایرانی در آثار هنر اسلامی»، تهران، کتاب ماه هنر، ش 120، صص26-39.
نوروزی‌طلب، علیرضا و افروغ، محمد. (1389). «بررسی فرم، تزئین و محتوا در فلزکاری دوران سلجوقی  و صفوی»، دوفصلنامه هنر اسلامی، تهران: مؤسسه مطالعات هنر اسلامی، ش 12، صص127-113.
Hillenbrand, R. (1980)."Art in the Persian Gulf",in The Persian Gulf States,ed.A.Cottrellet al.(Baltimore 1980)(at press).
Melikian-Shirvani, AS. (1974)."Safavid Metawork:A Study in Continuity",in Iranian Studies,VII(1974):Studies on Isfahan Part II.