مطالعه ظروف گِلابه‌ای منقوش روی زمینه نخودی (نمونه موردی موزه بنیاد تهران)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته‌ کارشناسی ارشد، گروه باستان‌شناسی، دانشکده حفاظت و مرمت، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران

2 دانشیار، گروه باستان شناسی، دانشکده حفاظت و مرمت، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران

چکیده

در سده­های نخستین اسلامی سفال گِلابه­ای منقوش، عمومی­ترین سفال در سرزمین‌های شرقی ایران محسوب می­شد. این نوع سفال از آن رو که بیشتر در دوره سامانی و در حدود مرزهای این حکومت، ساخته می­شد، با عنوان «سفال سامانی» شناخته می­شود. در موزه­ها و مجموعه­های مختلف دنیا نمونه­های بسیاری از این نوع سفال وجود دارد که برخی از آن­ها شناسنامه­دار و برخی تاکنون مورد مطالعه قرار نگرفته است. تحقیق حاضر جهت حفظ و شناخت  25 عدد از سفالینه­های گلاابه­ای منقوش روی زمینه نخودی واقع در خزانه­ی موزه بنیاد تهران است که بررسی ویژگی­های بصری آن را در بر دارد. هم­چنین از آنجا که تاکنون یک تک­نگاری کلی از مجموعه سفال­های موزه بنیاد تهران منتشر نشده است، مستندنگاری این سفال­ها به منظور تاریخ‌‌گذاری نسبی، تعیین مراکز احتمالی ساخت و تبیین شناسنامه ضروری به‌نظر می­رسد. این پژوهش به روش توصیفی- تطبیقی و گردآوری اطلاعات به شیوه میدانی و کتابخانه­ای انجام شده است. سفالینه­های گِلابه­ای مورد مطالعه در این پژوهش با الگوهای تزئینی متنوع شامل: نقوش هندسی، گیاهی، حیوانی، انسانی و کتیبه­های ناخوانا تزئین شده­اند. تولید این سفالینه­ها ­احتمالاً در سدهای سوم و چهارم هجری قمری و در زمان حکومت سامانیان بوده است. هم­چنین به نظر می­رسد، شمال­شرق ایران (نیشابور) مرکز احتمالی ساخت سفال­های بررسی شده، بوده است.
اهداف پژوهش:

مستندنگاری سفال­های گِلابه­ای منقوش روی زمینه نخودی واقع در خزانه­ موزه بنیاد تهران به منظور تاریخگذاری نسبی، تعیین مراکز احتمالی ساخت و تبیین شناسنامه.
شناسایی نقوش اجرا شده بر روی سفال­های گِلابه­ای منقوش روی زمینه نخودی واقع در خزانه­ موزه­ بنیاد تهران.

سؤالات پژوهش:

مراکز احتمالی ساخت سفال­های گِلابه­ای منقوش روی زمینه نخودی واقع در خزانه­ موزه بنیاد تهران کجا و مربوط به چه مقطع زمانی است؟
سفال­های گِلابه­ای منقوش روی زمینه نخودی واقع در خزانه­ موزه بنیاد تهران دارای چه نقوشی است؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Study of the Motifs of Golabeh Potteries Painted on a Pea-Colored Background: Case Example of Tehran Bonyad Museum

نویسندگان [English]

  • Najmeh Nori 1
  • Ahmad Salehi Kakhoki 2
1 Master's student, Department of Archaeology, Faculty of Conservation and Restoration, Isfahan Art University, Isfahan, Iran
2 Associate Professor, Department of Archaeology, Faculty of Conservation and Restoration, Isfahan Art University, Isfahan, Iran
چکیده [English]

In the first centuries of Islam, flower-patterned pottery was considered the most common pottery in the eastern lands of Iran. This type of pottery is known as "Samani pottery" since it was mostly made during the Samanid period and within the boundaries of this kingdom. There are many examples of this type of pottery in museums and collections around the world, some of which have a detailed identification and some of which have not been studied yet. The current research aims to preserve and identify 25 painted Golabeh pottery vessels on a pea background located in the treasury of the Tehran Bonyad Museum in order to examine its visual characteristics. Also, since a general monograph of the pottery collection of the Tehran Bonyad Museum has not been published so far, it seems compulsory to document the mentioned pottery for the purpose of relative dating, determination of possible manufacturing centers, and clarification of identification details. This research has been done by descriptive-comparative method and by collecting information via field and library method. The Golabeh pottery studied in this research are decorated with various decorative patterns including: geometric, plant, animal, human motifs and illegible inscriptions. The production of these pottery was almost certainly during the 3rd and 4th centuries Hegira and in the course of the Samanid rule. Also, it seems that North-Eastern Iran (the city of Neishabur) was the possible center of making the stated potteries.
Research aims:

Documenting the Golabeh pottery painted on a pea-background located in the treasury of the Tehran Bonyad Museum for the purpose of relative dating, determination of possible manufacturing centers and explanation of detailed identification.
Identifying the motifs executed on the Golabeh pottery painted on the pea-background located in the treasury of the Tehran Bonyad Museum.

Research questions:

Where are the possible centers for the production of Golabeh pottery painted on a pea-background located in the treasury of the Tehran Bonyad Museum and what historical period are they related to?
What types of motifs are applied Golabeh pottery painted on a pea-background?

کلیدواژه‌ها [English]

  • Golabeh painted pottery
  • Tehran Bonyad Museum
  • Neishabur
  • Samanid era
اتینگهاوزن، ریچارد و امبرتوشراتو، بمباچی. (1376). هنر سامانی و هنر غزنوی. ترجمه یعقوب آژند. تهران: مولی.
اتینگهاوزن، ریچارد و گرابار، الک. (1384). هنر و معماری اسلامی(1). ترجمه یعقوب آژند. تهران: سمت.
الرفاعی، انور. (1377). تاریخ هنر در سرزمین­های اسلامی. ترجمه عبدالرحیم قنوات. مشهد: جهاد دانشگاهی.
برند، باربارا. (1383). هنر اسلامی، ترجمه مهناز شایسته­فر. تهران: مؤسسه مطالعات هنر اسلامی.
دیماند، موریس اسون. (1336). راهنمای صنایع اسلامی، ترجمه عبدالله فریار. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
راجرز، ام. (1374).سفال­گری هنرهای ایران. زیر نظر ر. دبلیو.فریه، ترجمه پرویز مرزبان. تهران: فروزان.
رحیمی، افسون و مهران متین. (1382). تکنولوژی سرامیک­های ظریف. تهران: شرکت سهامی انتشار.
عکاشه، ثروت. (1388). نگارگری اسلامی. ترجمه سید غلام­رضا تهامی. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی، حوزه هنری.
فیروز، شاهرخ. (1345). سفال، بی­جا، بی­نا.
قوچانی، عبدالله. (1364). کتیبه­های سفال نیشابور. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
کیانی، محمدیوسف. (1379). پیشینه سفال و سفال­گری در ایران. تهران: نسیم دانش.
کریمی، فاطمه و کیانی، محمد یوسف. (1364). هنر سفال­گری دوره اسلامی ایران. تهران: مرکز باستان­شناسی ایران.
کونل، ارنست. (1376). تاریخ هنر ایران (5) هنر اسلامی. ترجمه یعقوب آژند. تهران: مولی.
گرجستانی، سعید. (1379). آموزش هنر و فن سفال و سرامیک. تهران: دانشگاه هنر.
گروبه، ارنست ج. ( 1384.). سفال اسلامی، جلد هفتم از گزیده ده جلدی مجموعه هنر اسلامی. گردآوری ناصر خلیلی. ترجمه فرحناز حائری. تهران: کارنگ.
محمدحسن، زکی. (1384). چین و هنرهای اسلامی. ترجمه غلامرضا تهامی. تهران: فرهنگستان هنر.
مرزبان، پرویز و معروف، حبیب. (1380). فرهنگ مصور هنرهای تجسمی، تهران: سروش.
موسوی حاجی، سیدرسول و عطایی، مرتضی.) ۱۳۸۹). مطالعة مجموعه­ای از نمونه‌های سفالین سیستان. زاهدان: اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سیستان و بلوچستان.
موسوی، محمود. (1376). کاوش باستان­شناسی در شهر تاریخی حریرهء جزیره کیش. گزارش باستان­شناسی (1)، پژوهشکده باستان­شناسی، تهران: 238-205.
ناجی، محمدرضا. (1386) فرهنگ و تمدن ساسانی در قلمرو ساسانیان. تهران: امیرکبیر.
نورتن، اف. اچ. (1370). سرامیک برای اهل فن و سرامیک. ترجمه شعبانعلی تشکری. تهران: گوتنبرگ.
ویلسن، ج.کریستی. (1317). تاریخ صنایع ایران، ترجمه عبدالله فریار. تهران: فرهنگ­سرا (یساولی).
وولف، هانس.ای. (1372). صنایع‌دستی کهن ایران. ترجمه سیروس ابراهیم‌زاده. تهران: انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
تمدن، ملیحه و سرپولکی، حسین. (1385). سفال گلابه­ای (بررسی کاربرد گلابه یا پوشش گلی در تاریخ سفالگری ایران)، گلستان هنر، 3: 70-54.
عطایی، مرتضی، موسوی حاجی، سیدرسول و کولابادی، راحله. (1391). سفال منقوش گلابه­ای (انواع، گستردگی، تاریخ‌گذاری). فصلنامه علمی پژوهشی نگره، 23: 71-87.
مرتضایی، محمد و کیانی، محمدیوسف. (1385). «مطالعه و تحلیل سفالینه­های مکشوفه از کاوش­های باستان­شناختی سال­های 1381 تا 1384 محوطه تاریخی جرجان». مجله دانشکده­ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، 129-111.
چوبک، حمیده. (1383). تسلسل فرهنگی جازموریان ـ شهر قدیم جیرفت در دوره اسلامی، استاد راهنما: محمد یوسف کیانی، رساله دکتری باستان­شناسی دوره اسلامی. دانشگاه تربیت مدرس.
شبیری دوزینی، مهدی. بررسی ویژگی­های تصویرگری در سفالینه­های سامانی نیشابور. پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شاهد.
Bulliet, R,W.1992, Pottery Style and Social Status in Medieval Khurasan, Archaeology,Annales and Ethnohistory, A. B. Knapp (ed), Cambridge University press, pp. 75-82
Fehervari, Geza. 1973. Islamic pottery, A comperehensive study based on the Barlow Collection, London: Faber & Faber.
Fehervari, Geza. 2000, Ceramics of the Islamic world in the Taregh Rajab museum, London & New York: I.B Tauris.
Fitzherbert, T, 1983,Themes and Images on the Animated Buff Ware on Medieval Nishapur,Unpublished M.phil Thesis, University of Oxford
Grube, Ernest.j. 1976. Islamic Pottery Of The Eight To The Fifteenth Century In The Keir Collection, London: Faber And Faber.
Henshaw, CH. M. 2009. Early Islamic Ceramics and Glazes of Akhsiket. Uzbekistan,Unpublished PhD thesis, UCL University.
Jenkins, Marilyn. 1983. Islamic Pottery: A Brief History, The Metropolitan Museum of Art Bulletin, vol. 40, no. 4, pp. 1-53. 19.
Keblow Bernested, Anne-Marie. 2003, Early Islamic Pottery Material and Techniques, Archetype Pablication, London.
Lane, Arthur. 1948. Islamic Pottery From The Ninth To The Fourteen Centuries A.D In The Collection Sir. E. Hitchcock, Faber and Faber Limited, London.
Lane, Arthur. 1974. Early Islamic Pottery, London: Faber & Faber, (Fourth revised impresioon (no date).
Papadopoulo, Alexander. 1979. Islam And Muslim Art, Translated From The French By Robert Erich Wolf, New York: Harry N. Abrams, Incoroporated.
Pancaroglu, Oya. 2007. Perpetual Glory(Medieval Islamic Ceramics from The Harvey B. Plotntick Collection), Chicago, The art institute of Chicago.
Watson, Oliver. 2004. Ceramics from Islamic Lands, the alsabah collection, Kuwait National Museum, United kingdom: Thumes & Hudson.
Wilkinson, Charles k. 1973. Nishapur: Pottery of the Early Islamic Period, New York: The Metropolitan Museum Of Art.
Yoshid, Mitsukuni. 1972. In Search Of Persian Pottery, Translated By John M. Shields, New York & Tokyo & Kyoto: Weatherhill / Tankosha.