ارزیابی نمادین نقش اسب در سفالینه‌های دوره سلجوقی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد باستان‌شناسی(گرایش دوره اسلامی)، دانشکده باستانشناسی، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران.

2 کارشناسی ارشد، باستان شناسی، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران

3 دانشجوی دکتری گروه باستان‌شناسی، دانشگاه بابل، بابل، ایران

چکیده

در تاریخ سفالگری ایران می­توان از دورۀ سلجوقی به عنوان عصر طلایی این هنر در کنار سایر هنرها نام برد. یکی از دلایل اهمیت این سفال­ها، ویژگی­های­ طرح و نقش آن­ها می­باشد. نقش­مایه­های سفال­های این دوره از خلاقیت و نبوغ هنرمندان این عصر حکایت می­کند و با مهارت و هنرمندی خاص به اجرا درآمده است. در سفال­های این دوره نقوش متنوعی از قبیل نقوش حیوانی، گیاهی و انسانی به‌کاررفته ­است که هرکدام از این نقوش معانی و مفاهیم متنوعی را در بر می­گیرد. اسب یکی از عناصر حیوانی به‌کاررفته در سفالگری دورۀ سلجوقی است که در فرم­های متنوعی در سفالگری این دوره استفاده شده است. پژوهش حاضر به روش تحلیلی و توصیفی به بررسی معانی نمادین و فرم­های این نگاره­ در ترکیب­بندی سفالینه­های دو شهر ری و کاشان دوره سلجوقی پرداخته شده است. نتایج پژوهش، بیانگر آن است که نقش اسب در سفالینه­های دوره سلجوقی­ در مضامین گوناگون مانند شکار، بزم، تشریفات درباری، جنگ و به‌صورت مستقل به صورت نماد، ظاهر شده است و جدا از هر کارکردی نشانه و نماد آزادی، قدرت، سرعت و زیبایی می باشد و در قالب این نقش بروز می­کند که کمتر در آثار گذشتگان به آن توجه شده است.
اهداف پژوهش:

شناخت مضامین و معانی نمادین، نقش اسب در سفالینه­های دوره سلجوقی.
فرم، موقعیت و جایگاه قرارگیری نقش اسب در سفالینه­های دوره سلجوقی.

سؤالات پژوهش:

چه مضامین و معانی نمادینی، در نقوش اسب روی سفالینه­های دوره سلجوقی به‌کار رفته است؟
فرم، موقعیت و جایگاه نقش اسب بر روی سفالینه­های دوره سلجوقی، دارای چه ویژگی­های بصری می­باشد؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The symbolic evaluation of the role of the horse in the ceramics of the Seljuk period

نویسندگان [English]

  • ّFaride MohamadZade 1
  • Leyla Zangene 2
  • Fakhrodin Mohammadian 3
1 Master's student in Archeology (Islamic Period), Faculty of Archaeology, Isfahan Art University, Isfahan, Iran.
2 Master's degree, Archaeology, Birjand University, Birjand, Iran
3 Doctoral student of Department of Archaeology, Babol University, Babol, Iran
اسپور، دنیس. (1383). انگیزه آفرینندگی، ترجمه امیر جلال‌الدین اعلم، تهران: انتشارت: نیلوفر و دوستان.
آپدنلو، سجاد. (1386). اسب دریایی در داستان­های پهلوانی، از اسطوره تا حماسه، هفت گفتار در شاهنامه پژوهی، مشهد: انتشارات جهاد دانشگاهی.
بشیریه، حسین. (1374). جامعه‌شناسی سیاسی، نقش نیروهای اجتماعی در زندگی سیاسی، تهران: نشر نی.
پوپ، آرتور و فیلیس اکرمن. (1387). سیری در هنر ایران از دوران پیش از تاریخ تا امروز، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
ج. کریستی، ویلن. (1366). تاریخ صنایع ایران، ترجمه: عبدالله فریار، تهران: انتشارات یساولی.
جابز، گروترود. (1370). سمبول‌ها (کتاب اول جانوران)، ترجمه و تألیف محمدرضا بقاپور، تهران: انتشارات مترجم.
داودی، نادر. (1382). آثار ایران در موزه متروپولیتن، تهران: انتشارات فرهنگی.
رفیعی، لیلا. (1377). سفال ایران، تهران: انتشارات یساولی.
شپرد، آن. (1375). مبانی فلسفه هنر، ترجمه علی رامین، تهران: انتشارات: علمی فرهنگی.
شوالیه، ژان و گربران، آلن. (1384). فرهنگ نمادها، ترجمه و تحقیق سودابه فضایلی، تهران: جیحون.
فرید تنکابنی، مرتضی. (1386). نهج‌الفصاحه، تهران: دفتر فرهنگ نشر اسلامی.
قلیزاده، خسرو. (1378). فرهنگ اساطیر ایرانی (بر پایه متون پهلوی)، تهران: شرکت مطالعات نشر کتاب پارسه.
کالج، مالکوم. (1385). اشکانیان، ترجمه: مسعود رجب‌نیا، تهران، انتشارات: هیرمند.
کامبخش فرد، سیف‌الله. (1379). سفال و سفالگری در ایران از ابتدای نوسنگی تا دوران معاصر، تهران، انتشارات: ققنوس.
کریستین سن، آرتور. (1372). ایران در زمان ساسانیان، ترجمه: رشید یاسمی، تهران: انتشارات دنیای کتاب.
کیان، مریم. (1387). سفال ایران، تهران: انتشارات دایره.
گوستاو، ادموند. فن. گروبنام. (1342). وحدت و تنوع در عالم اسلام، ترجمه: عباس آریان پور، تبریز: معرفت.
گیرشمن، رمان. (1346). هنر ایران در دوره ماد و هخامنشی، ترجمه: عیسی بهنام، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
هال، جیمز. (1383). فرهنگ نگاره‌ای نمادها در هنر شرق و غرب، ترجمه: رقیه بهزادی، تهران: فرهنگ معاصر.
یونگ، کارل گوستاو. (1383). انسان و سمبول هایش، ترجمه: محمود سلطانیه، تهران: انتشارات جامی.
حاتم، غلامعلی. (1374). نقش و نماد در سفالینه‌های کهن ایران، مجله هنر و معماری، شماره 28، صص 378-355.
حمزه لو، منوچهر. (1381). نقوش ظروف سفالی ایران در دوره سلجوقی، مجله ماه هنر، شماره 46-45.
رضائی نبرد، امیر. (1388). جایگاه اسب در آثار استاد محمود فرشچیان، فصلنامه تحلیلی پژوهشی نگره، شماره12.
سمسار، محمدحسن. (1343). اهمیت اسب و تزئینات آن در ایران باستان، تهران، مجله هنر و مردم، شماره 20، 32، 41.
شریفی، لیلا و ادهم ضرغام. (1392). سیر تحول تصویر اسب از دوره ماد تا دوره هخامنشی، فصلنامه تحلیلی پژوهشی نگره، شماره 28، صص 57-41.
طالب‌پور، فریده و ماندانا پرهام. (1388). جایگاه اسب در هنر ایران باستان، مجله جلوه هنر، شماره 1.
قائمی، فرزاد و محمد جعفر یاحقی. (1388). اسب؛ پر تکرارترین نمادینه جانوری در شاهنامه و نقش آن در تکامل کهن الگوی قهرمان، فصلنامه زبان و ادب پارسی، شماره 42، تهران، صص 26-10.
قویدل، اعظم. (1381). بررسی نقوش سفالین دوره سلجوقی، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشگاه الزهرا.
فریدنژاد، شروین. (1385). بررسی نقش اسب در سیمینه‌ها، زرینه‌ها، نقاشی‌های دیواری و نقش برجسته‌های ساسانی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.
 Eliade, M. (1976). Myths, Dreams and Mysteries. Peter Smith Pub.
 Kawai, H. (1995). Dreams, My ths and Fairy Tales in Japan. Daimon Verlag.
Stierlin, H. (2006). Splendors of the ancient Persia. China: whitestar.