بررسی محتوایی و سبکی نگاره های نسخه خطی مقامات حریری مکتب تبریز دوران ایلخانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

پژوهشگر حوزه هنر اسلامی

چکیده

نگارگری ایرانی- اسلامی تجلی‌گاه جمال خداوندی است. اصول این هنر ملی در طی سده‌های متمادی به صورت زنجیروار به تکامل و پالایش رسیده است. جلوه‌گاه این هنر کتبی است که امروزه در آثاری (تعداد معدودی) به دست ما رسیده است. در حقیقت بن‌مایه نگارگری ایرانی اسلامی همانا «کتاب» است و این امر نشانه‌ای از تقدس و احترام نسبت به کتاب و نوشتار در دین اسلام است. نخستین سبک منسجم نگارگری ایرانی، مکتب «نگارگری تبریز ایلخانی» یا «مکتب مغول» است. گروهی از نگاره‌های این مکتب ارتباطی مستقیم با دین دارند و جالب آنکه با توجه به تنوع و آزادی دینی در آن دوره از تاریخ ایران، نگاره‌ها نیز تجلی‌گاه قصه‌ها و داستان‌های مذهبی ادیانی چون بودایی، یهودی، مسیحی و اسلام بوده است. از جمله آثار قابل توجه در این دوران، نسخه‌های مقامات حریری است که از نمونه‌های با ارزش آن یکی نسخه نگهداری شده در کتابخانه بودلیان آکسفورد به تاریخ 1337/738 و دو نسخه موزه بریتانیا به تاریخ‌های 1300/700 و 1323/723 است. حاصل بررسی نگاره‌های این 3 نسخه و مقایسه آنها با نسخ خطی مقامات حریری در مکتب بغداد اولیه؛ نمودی عینی از مراحل تکمیل و تلفیق ویژگی‌های نگارگری استفاده بهینه از ویژگی‌های تمدن‌های وارد شده به ایران ( چینی و بیزانسی) می باشد.
اهداف پژوهش:

بررسی محتوایی و سبکی نگاره‌های مقامات حریری دوره ایلخانی.
مقایسه سبک و موضوع نگاره‌های مقامات حریری دوره ایلخانی با نگاره‌های مکتب بغداد اولیه.

سؤالات پژوهش:

چه تعداد از نسخه‌های مقامات حریری در دوران ایلخانی مصور شده است؟
نگاره‌های به دست آمده از لحاظ فرم، محتوا و ویژگی‌های سبکی دارای چه ویژگی‌هایی است؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Study on the Content and Style of the Illustrations of the Manuscripts of the Maqamat of Hariri of the Tabriz School During the Ilkhanid Era

نویسنده [English]

  • Maryam Farasat
Researcher in the field of Islamic art
چکیده [English]

Iranian-Islamic painting is the manifestation of God's beauty. The principles of this national art have evolved and developed for over many centuries. The manifestation of this art is perceived in works that have remained until today, although the number of book remaining is minor. In fact, the main theme of Iranian-Islamic painting is presence of "the book" and this is a symbol of sanctity and the general respect for books and writing in Islam. The first coherent style of Iranian painting is the Tabriz Ilkhanid School of Painting or the Mughal School. A group of paintings of this school have a direct relationship with religion, and interestingly, considering the diversity and freedom of religion in the mentioned period of Iran's history, the paintings were also the manifestation of religious stories of Buddhism, Judaism, Christianity, and Islam. Among the notable works of this era are the silk official copies, one of the valuable examples of which is a copy kept in the Bodleian Library in Oxford dated 1337/738 and two copies of the British Museum dated 700/1300 and 1323/723. The result of examining the illustrations of the mentioned three versions and comparing them with the Maqamat of Hariri manuscript in the early Baghdad school is an apparent manifestation of the stages of completion and integration of painting features is the optimal use of the features of the civilizations brought to Iran (Chinese and Byzantine).
Research aims:

Studying the content and style of the paintings of the Maqamat of Hariri during the Ilkkhanid period.
Comparing the style and subject of the paintings of the Maqamat of Hariri of the Ilkhanid period with the paintings of the early Baghdad school.

Research questions:

How many copies of the Maqamat of Hariri were illustrated during the Ilkhanid period?
How are the illustrations of the Maqamat of Hariri analyzed in terms of form, content and stylistic features?

کلیدواژه‌ها [English]

  • painting
  • Ilkhanid
  • Maqamat of Hariri
  • Tabriz school
  • manuscript
ابراهیمی حریری، فارس. (1383). مقامه نویسی در ادب فارسی، تهران: دانشگاه تهران.
افتخار جوادی، علاءالدین. (1363). ترجمه کهن مقامات حریری، تهران: چاول.
بیانی، شیرین. (1371). دین و دولت ایران در عهد مغول، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
بینیون، لورنس، ویلکنسون، ج. و.س،گری، بازیل. (1367). سیر تاریخ نقاشی ایران، محمد ایرانمنش، تهران: امیرکبیر.
پاکباز، روئین. (1388). نقاشی ایران از دیرباز، تهران: زرین و سیمین.
تجویدی، علی‌اکبر. (1383). نقاشی ایران، ترجمه عربعلی شروه، تهران: نشر دنیای نو.
حریری، ابومحمد قاسم. (1365). مقامات حریری، به تصحیح علی رواقی، تهران: مؤسسه فرهنگی شهید رواقی.
ذکاوتی قراگوزلو، علیرضا. (1364). بدیع‌الزمان همدانی، و مقامات نویسی، تهران: اطلاعات.
رایس، دیوی. (1375). هنر اسلامی، ماه ملک بهار، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
شریف‌زاده، سید عبدالمجید. (1375). تاریخ نگارگری در ایران، تهران: حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی.
شمیسا، سیروس. (1377). سبک‌شناسی نثر، تهران: نشر میترا.
عکاشه، ثروت. (1380). نگارگری اسلامی، مترجم: غلامرضا تهامی، تهران: حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی.
کنبای، شیلا. (1389). نگارگری ایرانی، مترجم مهناز شایسته‌فر، تهران: مؤسسه مطالعات هنر اسلامی.
گری، بازیل. (1369). نقاشی ایرانی، عربعلی شروه، تهران: عصر اندیشه.
معین، محمد. (1387). فرهنگ فارسی، ج 5، تهران: انتشارات امیرکبیر.
حاتم، غلامعلی. (1374). نگاهی به هنر نگارگری ایران، فصلنامه هنر، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، شماره 18، 10 -18.
هادی، محمد. (1368). مروری بر مکاتب مینیاتور ایران (ا) مکتب تبریز، فصلنامه هنر، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، شماره 18، 25-30.