تصویرسازی ادبیات حماسی و اسطوره‌ای بر سفالینه‌های اسگرافیاتو (با معرفی نمونه سفالینه‌های مؤسسه موزه‌های بنیاد)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه باستان‌شناسی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه بوعلی سینا همدان، همدان، ایران.

2 کارشناس ارشد باستان شناسی دانشگاه بوعلی سینا همدان، همدان، ایران.

3 دانشجوی دکتری گروه باستان‌شناسی، دانشگاه بابل، بابل، ایران

چکیده

اسطوره‌ها بخش مهمی از باورها و فرهنگ‌های جوامع هستند. ردپای اسطوره‌ها را علاوه‌بر تاریخ شفاهی و مکتوب ملت‌ها، می‌توان در آثار به جای مانده از آنان نیز جستجو کرد. استفاده از نقوش حماسی نه تنها در هنر نگارگری، بلکه در نقوش سفالینه‌ها نیز موثر واقع شده است. نقش‌مایه‌های تزیینی سفال‌ها، می‌توانند پژواکی از چگونگی تحولات فرهنگی و اجتماعی و سیاسی جوامع در دوره‌های مختلف باشد. برخی از نقوش ترسیمی بر روی سفالینه‌ها برگرفته از میراثی کهن با محوریت اساطیری است. این آثار همانند متون تاریخی، سهم وافری را در حفظ و معرفی اسطوره‌های جوامع دارد. این پژوهش در جست‌وجوی کیفیت تعامل میان مضامین ادبیات حماسی فارسی و نقوش سفالینه‌های نوع اسگرافیاتو سده‌های چهارم و پنجم هجری واقع در مجموعه موزه‌های بنیاد مستضعفان است. در فرایند این پژوهش به واکاوی و منشاء نقوش این سفالینه‌ها و اینکه این نقش‌مایه‌ها اغلب براساس کدام اثر منظوم و مضامین اسطوره‌ای تصویر شده‌اند، پرداخته می‌شود. این پژوهش با گردآوری داده‌ها و به روش کتابخانه‌ای صورت پذیرفته‌ ‌است. بنابراین به این مهم می‌توان دست یافت که، کارکرد تداوم و تأثیر اسطوره‌ها به‌صورت نمادین بر باور مردمان به ویژه هنرمندان سفالگر در دوره‌های میانی اسلامی با توجه به ارزش‌ها و هویت ملی گذشته، اهمیت می‌یابد.
اهداف پژوهش:

مطالعه و تحلیل موضوعات تصویری و مفاهیم نمادین سفال اسگرافیاتو.
بررسی میزان الگوپذیری طرح‌های نقوش سفال اسگرافیاتو از مضامین اسطوره‌ای و حماسی ایران باستان.

سؤالات پژوهش:

انگیزه هنرمندان سفال‌گر در تصویرسازی سفال اسگرافیاتو و انتخاب مضامین آن‌ها چه بوده‌ است؟
ویژگی‌های ادبیات حماسی چگونه بر روی نقوش سفال اسگرافیاتو این ظروف سفالی ظاهر شده است و چه تفاوتی با سایر نقوش داستانی دیگر سفالینه‌ها دارد؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Illustrating the Epic and Mythological Literature on Sgraffiato Pottery; by Introducing the Pottery Samples of the Institute of Bonyad Museums

نویسندگان [English]

  • Mohammad Ebrahim Zarei 1
  • Khadijeh SharifKarimi 2
  • Fakhrodin Mohammadian 3
1 Assistant Professor, Department of Archaeology, Faculty of Art and Architecture, Boali Sina University, Hamedan, Hamedan, Iran.
2 Master of Archeology, Boali Sina University, Hamedan, Hamedan, Iran.
3 Doctoral student of Department of Archaeology, Babol University, Babol, Iran
چکیده [English]

Myths are a significant part of societies' beliefs and cultures. In addition to the oral and written history of nations, traces of myths can also be found in the remaining works. The use of epic motifs has been effective not only in the art of painting, but also in pottery motifs. The decorative motifs of pottery can be an echo of the cultural, social and political developments of societies of various historical periods. Some of the drawings on the pottery are taken from an ancient heritage with a mythological emphasis. These works, similar to historical texts, have a great contribution in preserving and introducing the myths of a society. This research aims to study the interaction between the themes of Persian epic literature and Sgraffiato pottery motifs of the 4th and 5th centuries Hegira located in the collection of Bonyad museums. In the process of this research, the analysis and origin of these pottery motifs are often depicted based on the poems and mythological themes discussed. Data is collected via library research. Findings show that the function of the continuity and influence of myths in a symbolic way on the belief of the people, especially the pottery artists during the middle Islamic periods, is imperative due to the values and national identity of the past.
Research aims:

A study and analysis of illustrative themes and symbolic concepts of Sgraffiato pottery.
Examining the degree of imitation of Sgraffiato pottery designs from mythological and epic themes of ancient Iran.

Research questions:

What was the inspiration of pottery artists in depicting Sgraffiato pottery and selecting their themes?
How did the characteristics of epic literature appear on the Sgraffiato pottery motifs and how is it different from other story motifs of other potteries?

کلیدواژه‌ها [English]

  • mythology
  • epic literature
  • Sgraffiato pottery
  • Bonyad museums
آذرنوش، آذرتاش. (1377). اسب، دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، به کوشش کاظم موسوی بجنوردی، جلد8، تهران: آگه.
آژند، یعقوب. (1389). نگارگری ایران، تهران: سمت.
باسورث، ک.ا. (1380). از فروپاشی دولت ساسانیان تا آمدن سلجوقیان، پژوهش دانشگاه کمبریج، جلد4، گردآورنده ریچارد .ن. فرای، ترجمه حسن انوشه، تهران: امیرکبیر.
بهرام‌پور، نسرین. (1388). بررسی نمادهای مقدس ایرانی در سفال، تهران: شهرآشوب.
پوپ، آرتور اپهام. (1387). سیری در هنر ایران از دوران پیش ار تاریخ تا امروز، ویرایش سیروس پرهام، تهران: علمی و فرهنگی.
پوپ، آرتور اپهام و آکرمن، فیلیپس. (1380). شاهکارهای هنر ایران. نگارش پرویز ناتل خانلری، تهران: علمی و فرهنگی.
دادور، ابولقاسم و منصوری، الهام. (1390). اسطوره‌ها و نمادهای ایران و هند، تهران: دانشگاه الزهرا.
دبیر سیاقی، محمد. (1389). برگردان روایت گونه شاهنامه فردوسی به نثر، تهران: قطره.
رجایی، فرهنگ. (1383). مشکل هویت ایرانیان امروز، تهران: نی.
رفیعی، لیلا. (1377). سفال ایران. تهران: یساولی.
شوالیه، ژان و آلن گربران. (1388). فرهنگ نمادها، ترجمه سودابه فضایلی، جلد1، تهران: جیهون.
عباسیان، میرمحمد. (1370). تاریخ سفال و کاشی در ایران، تهران: گوتنبرگ.
فرای، ریچارد.ن. (1362). عصر زرین فرهنگ ایران، ترجمه مسعود رجب‌نیا، تهران: سروش.
فردوسی، ابولقاسم. (1385). شاهنامه فردوسی، با مقدمه محمد یاحقی، براساس چاپ مسکو، تهران: سخن‌گستر.
فریه، ر.دبلیو. (1374). هنرهای ایران، ترجمه پرویز مرزبان، تهران: فرزان.
کیانی، یوسف. (1379). پیشینه سفال و سفال‌گری در ایران، تهران: نسیم دانش.
کریستن‌سن، آرتور. (1355). آفرینش زیان کار در روایات ایرانی، ترجمه احمد طباطبایی، تبریز: مؤسسه تاریخ و فرهنگ ایران.
گروبه، ارنست. (1384). سفال اسلامی، ترجمه فرناز حایری، تهران: کارنگ.
محمدحسن، زکی. (1377). هنر ایران، ترجمه محمد ابراهیم اقلیدی، تهران: صدای معاصر.
مریوانی، محمد. (1382). بیجار در گذر زمان، تهران: نیک‌پندار.
مقصودی، مهرک. (1390). تأثیر نقوش اسلامی در هنر تزیینی، تهران: شلاک.
واحددوست، مهوش. (1387). نهادینه‌های اساطیری در شاهنامه فردوسی، تهران، سروش.
ویلسن آلن، جیمز. (1383). سفالگری اسلامی، ترجمه مهناز شایسته‌فر، تهران: مؤسسه مطالعات هنر اسلامی.
اسد سنگابی، کریم. (1377). "اسطوره چیست"، نشریه فرهنگ و هنر، شماره47، صص24-28.
چگنی، امیر. (1380). "اژی‌دهاک یا ضحاک، از اوستا تا شاهنامه"، نامه پارسی، شماره21، صص32-18.
حنیف، محمد. (1380). "مقایسه جنبه‌های دراماتیک پهلوانی شاهنامه"، ادبیات داستانی، شماره54، صص83-78.
دزفولیان راد، کاظم و امن خانی، عیسی. (1388). "دیگری و نقش آن در داستان‌های شاهنامه"، زبان و ادبیات فارسی، شماره 13، صص23-1.
رضایی دشت ارژنه، محمود. (1388). "رستم ازدهاکش و درفش اژدها پیکر"، فصل‌نامه پژوهش‌های ادبی، شماره24، صص79-53.
رفعت، محمدتقی. (1384). "منش‌ها و کردارهای قهرمانان شاهنامه"، آموزش و زبان ادب فارسی، شماره73، صص15-1.
زرین‌کوب، روز‌به. (1387). "بنیان‌گذاری اتحاد مادها و اهمیت منبع‌شناسی آن"، مجله ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، دوره59، شماره1، صص106-102.
عابددوست، حسین و کاظم‌پور، زیبا. (1387). "مفاهیم مرتبط با نماد شیر در هنر ایران باستان تا دوران ساسانی در مقایسه‌ای تطبیقی با هنر بین‌النهرین"، فصل‌نامه نگره، شماره 8و9، صص111-97.
قائمی، فرزاد و یاحقی، محمدجعفر. (1388). "اسب؛ پرتکرارترین نمادینه جانوری در شاهنامه و نقش آن در تکامل کهن الگوی قهرمان"، فصل‌نامه زبان و ادب پارسی، شماره42، صص26-9.
طالب‌پور، فریده و ماندانا پرهام. (1388). "جایگاه اسب در هنر ایران باستان"، مجله جلو‌ه‌ هنر، دو فصل‌نامه علمی‌ترویجی، شماره1، صص12-5 .
نجفی پور، اکرم و مطیعی، فروغ. (1389). "تأثیر ادبیات بر نقوش سفال‌های دوره اسلامی با تأکید بر نقش سیمرغ"، کتاب ماه هنر، شماره 147، صص 115-110.
شریف‌کاظمی، خدیجه. (1391). "مطالعه تکنیک سفالینه‌های اسگرافیاتو مجموعه سفالینه‌های مؤسسه موزه‌های بنیاد"، پایان‌نامه کارشناسی ارشد به راهنمایی محمد ابراهیم زارعی، دانشگاه همدان.
موسوی، سید مهدی. (1373). "بررسی اهمیت مذهبی، معیشتی، تفننی شکار در دوران تاریخی ایران براساس مدارک باستان‌شناسی"، پایان‌نامه کارشناس ارشد، به راهنمایی محمد رحیم صراف، دانشگاه تربیت مدرس.
مؤمن‌خانی،کامبیز (1379)، "بررسی اشکال و نقوش تزیینی سفال و آثار فلزی ایران در دوره سلجوقیان 591-430 هجری"، پایان‌نامه کارشناسی ارشد به راهنمایی مهناز شایسته‌فر، دانشگاه تربیت مدرس.
Charleston, R. (1975). World Ceramics, Malta School For Craftsman Targa Cap, Mosta,
Fehervari, G. (1973). Islamic pottery, a Comprehensive study based on the Barlow Collection. London: Faber and Faber Limited 3 Queen Square London WCI.
Fehervari, G. (2000). Ceramics of the Islamic World in the Tareq Rajab Museum, London/New York, Taris.
Hillenbrand, R. (1994).  The Rerationship between Bookpainting and Luxury Ceramics in 13th century Iran, In The Art of The Saljugs in Iran and Anatolia, Proceeding of a Symposium Held in Edinburg in 1982", Mazda, California, 3, pp.134-145.
Liverani, M. (1992). Contributions to the Historical geography of the Zagros in the Neo- Assyrian period, Ann Arbor, Michigan.
Loukonine, Vladimir & Anatoli, l. (2003). Pertain Art, London, Sirocco.
Pope, Upham A. (1938). A Survey of Persian Art From Prehistoric Times To The Present, London & New York, Amercan Insttute for Iranian Art and Archaeology.
Radner, K. (2003). An Assyrian view on the Medes, Continuity of Empire (?): Assyria, Media, Persia, Padova.
Soustiel, J. (1985). La Ceramic Islamique, Fribourg.
www.Armitaj-museum.org, 9.2007,9:20 am.
www.Harvardard-museum.org, 20.5.2010, 5:30 pm.