بررسی زیبایی‌شناسی و مفهومی کتیبه‌های ظروف برنجی عصر صفوی (موزه ویکتوریا و آلبرت لندن)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

کارشناسی ارشد هنر اسلامی، گروه پژوهش هنر، دانشکده هنر، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

چکیده

آثار هنر سنتی در سده‌های مختلف تاریخ ایران، بالاَخص پس از ظهور اسلام، به نحو قابل توجهی دیدگاه‌های آئینی-مذهبیِ هنرمندان خود را منعکس کرده‌اند. این امر در هنر فلزکاری، که در دوران صفویه به اوج شکوفایی خود رسیده بود نیز کاملاً مشهود است. استفاده از کتیبه‌های خط‌نگاره تزئینی که بعد از اسلام (با تأکید این آئین بر خواندن و نوشتن)، در اغلب هنرها کاربرد فراوان یافته بود، در فلزکاری عصر صفویه نیز، نه صرفاً به جهت تزئین، بلکه به منظور بیان دو اندیشۀ مهم (هویت ملی) و (مذهب تشیع) نقش شده است. فلزکاری این زمان، بر پایه سنت‌های قدیم این هنر، و مهارت فلزکاران این دوره شکل گرفته و با توجه به دیدگاه مذهب تشیع در میان حاکمان و جامعه آن روز، معمولاً اسماء مبارک حق تعالی، آیات و سوره‌های قرآن، نام مبارک ائمه معصومین به ویژه حضرت علی (ع)، صلوات کبیره بر چهارده معصوم (ع)، در مجاورت نام‌های سفارش‌دهندۀ آثار، نام سازنده اثر، نام کاتب و خطاط، تاریخ ساخت اثر، اشعار فارسی و عربی، و... بر ظروف درج شده است و این نکته قابل توجه است که همواره محتوای خط نگاره کتیبه اثر با  کارکرد آن ظرف ارتباط تنگاتنگی داشته است. در این پژوهش، خط‌نگاره کتیبه‌های 8 ظرف برنجی با کاربردهای متفاوت، موجود در موزه ویکتوریا و آلبرت (لندن) مورد بررسی زیبایی‌شناسانه قرار گرفته است. علت این انتخاب شناسایی عناصر تزئینی و مفاهیم عبارات این کتیبه‌ها و تأثیرپذیری آن‌ها از دیدگاه‌های مذهبی دوره صفوی می‌باشد.
اهداف پژوهش:

بررسی خط نگاره‌های کتیبه‌های ظروف برنجی صفوی درموزه ویکتوریا و آلبرت (لندن) و نحوه به کارگیری خط، با توجه به کاربرد اصول زیباشناسی از سوی هنرمندان دوره صفویه.
شناخت شاخصه‌های تزئینی و مفهومی عبارات درج شده در کتیبه‌های این ظروف برنجی، و نوع تأثیر گذاری دیدگاه‌های مذهبی عصر صفوی، بر محتوا و مضامین آن‌ها.

سؤالات پژوهش:

شاخصه های زیبایی شناسی تزئینی، فرمی و مضامین خط نگاره های ظروف فلز کاری صفوی کدام است؟
کتیبه‌های ظروف برنجی صفویه در موزه ویکتوریا و آلبرت (لندن) هر یک شامل چه مضامین و محتوایی هستند و آیا ارتباطی میان کارکرد اشیاء و محتوای کتیبه‌ها وجود دارد؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Aesthetic and Conceptual Investigation of Safavid Era Brass Vessel Inscriptions (Victoria and Albert Museum, London)

نویسنده [English]

  • Shahin Abdolkarimi
Master of Islamic Art, Department of Art Research, Faculty of Arts, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Traditional art works in different centuries of Iran's history, especially after the advent of Islam, have significantly reflected the ritual-religious views of their artists. This is clearly evident in the art of metalwork, which reached its peak of prosperity during the Safavid period. The use of decorative calligraphic inscriptions, which after Islam (with the emphasis of this religion on reading and writing), was widely used in most of the arts, also in metalwork of the Safavid era, not only for the purpose of decoration, but also for the purpose of expressing two important principals of national identity and the promotion of the Shi’ah belief. The metalwork of this age was formed based on the old traditions of this art, the skill of the metalworkers of this period, and based on the view of the Shia religion among the rulers and society of that day; moreover, it frequently contained the blessed names of the Almighty, verses and chapters of the holy Quran, the blessed names of the Infallible Imams, particularly Hazrat-e Ali (PBUH), the vicinity of the names of those who ordered the works, the name of the creator of the work, the name of the scribe and calligrapher, the date of creation of the work and finally Persian and Arabic poems. It is noteworthy that the content of the calligraphy of the inscription of the work has always been closely related to the function of the container. In this research, the inscriptional illustrations of eight brass vessels with different uses available in the Victoria and Albert Museum (London) have been examined aesthetically. The motive for this selection is to identify the decorative elements and concepts of the phrases of these inscriptions and their influence on the religious views of the Safavid period.
Research aims:

Examining the calligraphy of inscriptions on Safavid brass vessels in the Victoria and Albert Museum (London) concerning their calligraphy and aesthetic principles by the artists of the Safavid period.
Exploring the decorative and conceptual features of the phrases included in the inscriptions of Safavid brass vessels and the influence of the religious views on their content and themes.

Research questions:

What are the decorative aesthetical values, forms and themes of Safavid inscriptional decorations?
What themes and contents do the inscriptions on the Safavid brass vessels in the Victoria and Albert Museum (London) contain, and is there a connection between the function and content of the artworks?

کلیدواژه‌ها [English]

  • Aesthetics
  • calligraphy
  • inscriptions
  • brass vessels
  • Safavid period
اتینگهاوزن، ریچارد وگرابر، اُلگ. (1380). هنر و معماری اسلامی(1)، ترجمه یعقوب آژند، تهران: سمت.
احسانی، محمدتقی. (1368). هفت هزار سال هنر فلزکاری در ایران، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.  
افروغ، محمد. (1389). فلزکاری دوره سلجوقی و صفوی، تهران: انتشارات جمال هنر.
اسکارچیا، جیان روبرتو. (1384). تاریخ هنر ایران-هنر صفوی، زندوقاجار، ترجمه یعقوب آژند، تهران: مولی.
پوپ، آرتور و اکرمن، فیلیپ. (1387). سیری در هنر ایران، ج 6، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
حیدر آبادیان، شهرام، عباسی فرد، فرناز. (1388). هنر فلز کاری اسلامی، تهران: انتشارات سبحان نور.
حقیقت رفیع، عبدالرفیع. (1369). تاریخ هنرهای ملی و هنرمندان ایرانی، تهران: انتشارات آرین.
 دیماند، موریس اسون. (1383). راهنمای صنایع اسلامی، ترجمه عبدالله فریار، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
کونل، ارنست. (1376). هنر اسلامی، ترجمه هوشنگ طاهری، تهران: انتشارات طوس.
سیوری، راجر. (1362). ایران عصر صفوی، ترجمه کامبیز عزیزی، تهران: انتشارات سحر.
محمدحسن، زکی. (1377). تاریخ صنایع ایران بعد از اسلام، ترجمه محمد علی خلیلی، تهران: اقبال.
ویلسون، اوا.  (1377). طرح‌های اسلامی، ترجمه محمدرضا ریاضی، تهران: انتشارات سمت.
وزیری، علینقی. (1373). تاریخ عمومی هنرهای مصور، تهران: انتشارات هیرمند.
شایسته‌فر، مهناز. (1388). «تعامل معماری و شعر فارسی در بناهای عصر تیموری و صفوی»، دوفصلنامه هنر اسلامی، تهران: مؤسسه مطالعات هنر اسلامی، صص 104-79.
شایسته‌فر، مهناز و محمدیان، لیلا. (1388). «بررسی نقوش و کتیبه‌های تزئینی آثار روشنایی موزه آستان قدس رضوی»، فرهنگ و هنر، تهران: جهاد دانشگاهی، ش2، صص62-47.
شریعت، زهرا. (1387). «خط نگاره‌های قرآنی در قالی‌بافی و فلزکاری دوره صفویه»، تهران، کتاب ماه هنر، ش120، صص55-44.
فراست، مریم. (1384). «بررسی مضامین خط‌نگاره‌های شمعدان‌ها و قندیل‌های دوران صفوی، موزه ملی»، دوفصلنامه هنر اسلامی، تهران: مؤسسه مطالعات هنراسلامی، ش 3، صص76-61 .
فراست، مریم. (1378). «نماد و نمود نام علی(ع) در هنر فلزکاری صفویه و قاجار»، تهران، کتاب ماه هنر، صص85-76.
عنایت، توفیق. (1387). «عناصر هویت و فرهنگ ایرانی در آثار هنر اسلامی»، تهران، کتاب ماه هنر، ش 120، صص26-39.
نوروزی‌طلب، علیرضا و افروغ، محمد. (1389). «بررسی فرم، تزئین و محتوا در فلزکاری دوران سلجوقی  و صفوی»، دوفصلنامه هنر اسلامی، تهران: مؤسسه مطالعات هنر اسلامی، ش 12، صص127-113.
Hillenbrand, R. (1980)."Art in the Persian Gulf",in The Persian Gulf States,ed.A.Cottrellet al.(Baltimore 1980)(at press).
Melikian-Shirvani, AS. (1974)."Safavid Metawork:A Study in Continuity",in Iranian Studies,VII(1974):Studies on Isfahan Part II.