کارشناسی ارشد هنر اسلامی، گروه پژوهش هنر، دانشکده هنر، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.
چکیده
آثار هنر سنتی در سده‌های مختلف تاریخ ایران، بالاَخص پس از ظهور اسلام، به نحو قابل توجهی دیدگاه‌های آئینی-مذهبیِ هنرمندان خود را منعکس کرده‌اند. این امر در هنر فلزکاری، که در دوران صفویه به اوج شکوفایی خود رسیده بود نیز کاملاً مشهود است. استفاده از کتیبه‌های خط‌نگاره تزئینی که بعد از اسلام (با تأکید این آئین بر خواندن و نوشتن)، در اغلب هنرها کاربرد فراوان یافته بود، در فلزکاری عصر صفویه نیز، نه صرفاً به جهت تزئین، بلکه به منظور بیان دو اندیشۀ مهم (هویت ملی) و (مذهب تشیع) نقش شده است. فلزکاری این زمان، بر پایه سنت‌های قدیم این هنر، و مهارت فلزکاران این دوره شکل گرفته و با توجه به دیدگاه مذهب تشیع در میان حاکمان و جامعه آن روز، معمولاً اسماء مبارک حق تعالی، آیات و سوره‌های قرآن، نام مبارک ائمه معصومین به ویژه حضرت علی (ع)، صلوات کبیره بر چهارده معصوم (ع)، در مجاورت نام‌های سفارش‌دهندۀ آثار، نام سازنده اثر، نام کاتب و خطاط، تاریخ ساخت اثر، اشعار فارسی و عربی، و... بر ظروف درج شده است و این نکته قابل توجه است که همواره محتوای خط نگاره کتیبه اثر با کارکرد آن ظرف ارتباط تنگاتنگی داشته است. در این پژوهش، خط‌نگاره کتیبه‌های 8 ظرف برنجی با کاربردهای متفاوت، موجود در موزه ویکتوریا و آلبرت (لندن) مورد بررسی زیبایی‌شناسانه قرار گرفته است. علت این انتخاب شناسایی عناصر تزئینی و مفاهیم عبارات این کتیبه‌ها و تأثیرپذیری آن‌ها از دیدگاه‌های مذهبی دوره صفوی می‌باشد. اهداف پژوهش:
بررسی خط نگاره‌های کتیبه‌های ظروف برنجی صفوی درموزه ویکتوریا و آلبرت (لندن) و نحوه به کارگیری خط، با توجه به کاربرد اصول زیباشناسی از سوی هنرمندان دوره صفویه. شناخت شاخصه‌های تزئینی و مفهومی عبارات درج شده در کتیبه‌های این ظروف برنجی، و نوع تأثیر گذاری دیدگاه‌های مذهبی عصر صفوی، بر محتوا و مضامین آن‌ها.
سؤالات پژوهش:
شاخصه های زیبایی شناسی تزئینی، فرمی و مضامین خط نگاره های ظروف فلز کاری صفوی کدام است؟ کتیبه‌های ظروف برنجی صفویه در موزه ویکتوریا و آلبرت (لندن) هر یک شامل چه مضامین و محتوایی هستند و آیا ارتباطی میان کارکرد اشیاء و محتوای کتیبه‌ها وجود دارد؟
)