بررسی تطبیقی نقش‌مایه شیر در آثار فلزی ساسانی و سلجوقی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد هنر اسلامی(گرایش فلز)، دانشگاه هنر اسلامی، تبریز، ایران.

2 دکتری تخصصی، دانشیار و عضو هیئت علمی دانشکده فرش، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران.

چکیده

فلزکاری در دوران ساسانی رشد قابل‌توجهی داشت و این تاریخ را به دوره ­ای باشکوه در هنر فلزکاری ایران قبل از اسلام مبدل ساخت. بعد از ورود اسلام نیز فلزکاری با وقفه‌ای کوتاه به حیات خود ادامه داد و در دوره سلجوقی به اوج خود رسید. آثار فلزی این دو دوره باشکوه فلزکاری ایران، غنی از نقوش تزیینی مختلف بوده است. در این میان، نقش‌مایه‌های جانوری به‌وفور در آثار فلزی مشاهده می شوند و در واقع می‌توان گفت ویژگی بارز آثار فلزی ساسانی و سلجوقی، به‌کارگیری نقش‌مایه‌های جانوری است که یکی از مهم‌ترین آن‌ها نقش‌مایه «شیر» است. پژوهش حاضر باهدف بررسی تطبیقی نقش­مایه شیر در شانزده نمونه آثار فلزی ساسانی و سلجوقی صورت گرفته است که نتیجه حاصل از آن نشان می­ دهد نقش‌مایه این حیوان در هر دو دوره به‌صورت واقع‌گرایانه و تخیلی ترسیم‌ شده است و انواع شیوه ­های ترسیم آن عبارت‌اند از :1 - ترکیب قرینه؛ 2 -صحنه گرفت­وگیر؛ 3-ترکیب شیروخورشید؛ 4-صحنه تعقیب و گریز؛ 5 -به‌صورت دسته ظروف؛ 6- به‌صورت نمادین بین موجودات بالدار؛ 7-به‌صورت موجودات ترکیبی-تخیلی. این پژوهش با روش تاریخی-توصیفی با رویکرد تطبیقی و استناد بر منابع کتابخانه­ ای صورت پذیرفته است.

اهداف پژوهش:
1. بیان ویژگی­ ها و نحوه ترسیم نقش‌مایه شیر در آثار فلزی دوران ساسانی و سلجوقی.
2. مشخص کردن شباهت­ ها و تفاوت­ های بصری نقش‌مایه شیر به‌کار رفته در آثار فلزی ساسانی و سلجوقی.

 سؤالات پژوهش:
1. آیا نقش‌مایه شیر به‌کار رفته در آثار فلزی سلجوقی از کاربرد این نقش‌مایه در آثار فلزی ساسانی تأثیر پذیرفته است؟
2. ویژگی ­های بصری و مضامین مشترک در کاربرد نقش‌مایه شیر در دوره ساسانی و سلجوقی به چه صورت بوده است؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of the Lion Motif in Sassanid and Seljuk Metal Works

نویسندگان [English]

  • Faezeh Alsadat Seyed Alangi 1
  • Ali Vand Shoaei 2
1 Master's student of Islamic art (metal orientation), University of Islamic Art, Tabriz, Iran.
2 P. H. D., Associate professor and faculty member of Farsh Faculty, Tabriz University of Islamic Arts, Tabriz, Iran.
چکیده [English]

The art of metalwork enjoyed a significant growth during the Sassanid era and turned this history into a glorious period in the metalworking art of Iran before Islam. After the arrival of Islam, metalworking continued with a short break and reached its peak during the Seljuk period. The metal works of these two glorious periods of Iranian metalwork have been rich in various decorative motifs. In the interim, animal motifs are abundantly seen in metal works, and in fact, it can be declared that the distinctive feature of Sassanid and Seljuk metal works are the use of animal motifs, and the motif of the "Lion" is the most abundantly applied role. The current research has been conducted with the aim of a comparative study of the motif of the lion in sixteen samples of Sassanid and Seljuk metal works, and the result shows that the motif of this animal was drawn realistically and imaginatively in both periods; furthermore, the types of drawing methods include: 1- the composition of similitude; 2 - the scene of catching and grasping; 3 - the combination of the lion and the sun; 4 - the scene of chasing and fleeing; 5 - in the form of a vessel handles; 6 - symbolically between winged creatures and finally 7- in the form of hybrid-imaginary beings. This research has been accomplished with a historical-descriptive method and follows a comparative approach by relying on library sources.

Research aims:
1. Expressing the features and how to draw the motif of the lion in the metal works of the Sassanid and Seljuk eras.
2. Determining the visual similarities and differences of the lion motif applied in Sassanid and Seljuk metal works.

Research questions:
1. Is the motif of the lion used in Seljuk metal works influenced by Sassanid metal works?
2. What were the visual features and common themes in the use of the lion motif in the Sassanid and Seljuk periods?

کلیدواژه‌ها [English]

  • Lion Motif
  • Metalwork
  • Sassanid Period
  • Seljuk Period
بلر، شیلا اس. (1382). هنر و معماری اسلامی و آسیای مرکزی. جلداول. ترجمه: محمود هاشمی گلپایگانی، تهران: سازمان چاپ و نشر.
پوپ، آرتور، اکرمن، فیلیس. (1387). سیری در هنر ایران : جلد دوم، فلزکاری ساسانی و آغاز دوره اسلامی. ترجمه : نجف دریابندری. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی .
پوپ، آرتور. (1384). شاهکارهای هنر ایران. ترجمه: پرویزناتل خانلری، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
پیرنیا، حسن. (1395). تاریخ ایران باستان. تهران: انتشارات نگاه.
حیدریان، شهرام. (1393). شکوه فلز، منتخب آثار هنری فلزکاری موزۀ رضا عباسی. تهران: انتشارات سبحان نور.
دادور، ابوالقاسم و منصوری، الهام. (1385). درآمدی بر اسطوره­ها و نمادهای ایران و هند در عهد باستان. تهران: نشر کلهر.
زکی، محمدحسن. (1377). تاریخ صنایع ایران بعدازاسلام. ترجمه: محمدعلی خلیلی. تهران: انتشارات اقبال.
زندنیا، اردشیر. (1363). تاریخ و میراث ایران. تهران: انتشارات جانزاده.
گیرشمن، رمان. (1370). هنر ایران در دوران پارتی و ساسانی. ترجمه: بهرام فره وشی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
وارد، ریچل. (1384). فلزکاری اسلامی. ترجمه: مهناز شایسته­فر. تهران: مؤسسه مطالعات هنر اسلامی.
اتینگهاوزن، ریچارد؛ آژند، یعقوب. (1376­). هنر ایران در دوره سلجوقی.کیهان فرهنگی، شماره139، صص. 50-56.
آیت‌الله‌زاده شیرازی، باقر. (1362). بررسی هنرفلزکاری در دوران سلجوقی. هنر و معماری: هنر، شماره 3، صصو 164-179.
حسینی، سیدهاشم. (­1391). نقوش موجودات ترکیبی در هنر سفالگری دوران اسلامی ایران. نشریه هنرهای زیبا-هنرهای تجسمی، دوره 17،شمار4، صص. 45-54.
طاهری، علیرضا؛ حسامی، وحیده. (1390). نقش شیر در فرش ابریشمی حیواندار موزۀ متروپولیتن. جلوه هنر دورۀ جدید، شمارۀ 6، صص. 29-38.
Azarpay, G. (2000). “Sasanian Art beyond the Persian World,” Mesopotamia and Iran in the Parthian and Sasanian Periods: Rejection and Revival C. 238 B.C. - A.D. 642, London, British Museum.
Haskins, John. F. (1952). “Northern Origin of Sasanian Metalwork”, Artibus Asiae, Vol. XV, 3, Switzerland, pp. 241-267.
Hinnells, J. R. (1975). “Reflactions on the lion-headed figure in Mithraism”, Act Iranica, Leiden, Vol4, pp.333-69.
Marshak, B. I. (1998). “The Decoration of Some Late Sasanian Silver Vessels and Its Subject-Matter”, Art and Archaeology of Ancient Persia, London.